Бу китоб ғоялар, рамзлар тўҒрисида эмас, бу китоб одамлар тўҒрисида

А.Х.САИДОВ,
проф ессор
23

---

АЙИҚ
Ўзбекистон Республикасида 
хизмат кўрсатган журналист 
Эркин Э рназаров таржимаси
I
Энди ит ҳам, одам ҳам ай и кдек эди. Й иртқичлар
- Қари Б ен н и ҳам қўш иб ҳисоблаганда, и кк и та, 
одамлар ҳам - том ирларида индеецлар, бирок; Сэм- 
д аги д ек қабила бош лиқлариники к аб и бўлмаган 
қони оқаётган Бун Хоггеннбекни қўш иб ҳисобла­
ган да, и к к и та эди, ф а қ а т Сэм Ф азерс, Қари Бен 
в а Шер лақабли наели чати ш ган ит бенуқсон в а
беиллат эди.
Бола ўн олти ёш да эди. Етти йилки у катталар 
билан овга борарди. Етти йилки ғоят м ароқли суҳ- 
батга қулоқ тутарди. Гурунг сокин, савдогарлар 
қальалари дан ҳам кўҳнароқ туюлар в а аҳамиятли 
к еч ар д и . Д а в р а д а ў р м о н н и н г бир қ и с м и га эга- 
лик қилам ан деган ож из ф и к р д а (майор де Спейн 
С атпендан сотиб олган бир п ар ч а ж ой н еча аерли 
ў р м о н лар га тен гл аш а оларм иди, 
қ а р и я Томас 
Сатпен ёки ҳатто унга бу бир п ар ч а ж ойни сотган 
Чикесо қабиласи йўлбошчиси Иккемотубба қади - 
м ий ўрмонлар билан баҳслаш а олармиди, ҳолбуки 
буларнинг учаласи ҳам ўрмон олди-сотди моли бўла 
олмаслигини билишарди) битимга имзо ч ек кан оқ 
танли п л ан тац и я соҳиби, ун дан бу сохта эгалик 
қи ли ш ҳуқуқи ни сотиб олган, б е ш аф қ ат, н и яти
бузуқ ҳинду бўлса ҳам ra n ўрмонга бориб тақалар-
24

---

ди. Суҳбат одамлар: оқ, қ ора ёки қизил танлилар 
ҳ ақ и д а эмас, балки матонатли в а сабрли, бардошли 
в а иродали, ўрмон чорлаган, ўз бағри дан ж ой то­
пиб берган аъло, тенги топилмайдиган, қадимий в а
қатьий қоидалари раҳм -ш аф қатни тан олмайдиган 
овчилар, олишишлар, муросасиз ўтадиган ўйинлар, 
итлар, айиқлар, бугулар ҳусусида бўларди. Гурунг- 
ни бирон нарса билан таққослаб бўлмасди: у овдан 
эсдалик сиф атида терилар в а шохлар, ғилофланган 
милтиқлар осиқлик ш аҳар уйларидаги хоналарда ёки 
плантация идораларида эмас, балки ҳали гўшти сову- 
маган ўлжа илиб қўйилган уйчада, ўтин ёнаётган ўчоқ 
атроф ида кечарди. Овчилар уйча в а ўчоқ бўлмаса, 
брезент чодирлар ёнида, бурқсираб ёнаётган гулхан 
атроф ида чордана қуриб, бамайлихотир овга якун 
ясаш арди. Д аврада, албатта, май бўларди, болага 
ш иш адаги қўнғиртус ичкилик барча матонат, ақл, 
чапдастлик в а уқувнинг энг тотли в а ёрқин лаҳза- 
ларини қориш тиргандек туюларди, у овчилар оқиз- 
ган қонни эмас, балки бу шаробдан тотиб қўриш га 
чорлаётгандек бўларди. Бу ичкилик гўё жиловсиз ва 
боқий руҳ ш арбати эди, овчилар уни мажусийлар- 
нинг пасткаш в а беҳудаумидларидан ф арқли ўлароқ 
абжирлик, қучлилик в а чаққонлик фазилатлари ша- 
р аф и га қултумлаб, итоаткорона ичиш арди. Ҳамма 
н арса ўш а ичкилик - вискидан бошланди, табиийки, 
бош қача бўлиши мумкин эмасди - декабрнинг ўш а 
тонгида болага ш ундай туюлганди.
Кейинчалик бола бу ан ч а олдинроқ бошланганли- 
гини уқди. Ҳа, бу ёш и илк бор и к к и та р ақ а м д а ёзи- 
ладиган бўлган в а ам аки вач ч аси М аккаслин унинг 
сабри в а чидам и етса, ўрм ондан овчи м ансаби в а
унвонини хизм ат қўрсатиб қўлга ки рити ш навбати 
келганлигини айтган, уни ўзи билан биринчи м арта 
лагерга, ўрмон хилватига олиб келган қунда бошлан-
25

---

ганди. У ҳали ўз кўзи билан кўрмаган, товони қоп- 
қон билан м аж ақл ан ган , одам сингари ўз номига 
эга қари ай и қн и гўё меросдек қабул қилиб олди. 
Қари ай и қн и н г ш уҳрати атроф даги ўнлаб м и л я г а
ёйилган, вай рон в а ш ии-ш ийдон қилинган омбор- 
лар, ўрмонга судраб кетилиб, п аққос туш ирилган 
чўчқа болалари, чўчқалар, бузоқлар, ҳар томонга 
қўйилган тузоқлар в а қопқонлар, ти лка-и ора қ и ­
линган итлар, деярли рўбарўдан узилган, ун га эса 
атиги болакайнинг н айчасидан пуфлаб отилган нў- 
хотдек таъсир қилган питра в а ҳатто ўқлар хусусида 
оғиздан-оғизга ўтиб келаётган қ и сса узундан-узоқ 
эди; наҳмоқ наҳлавон бу м аж ақлаш в а босқинчилик 
йўлидан бола дунёга келиш идан ан ч а илгари ҳам м а 
н а р с а н и янчиб бораётганди, ан и қр о ғи ш а ф қ а т ­
сиз м уқаррарли к билан локомотивдек бостириб 
кетаётганди. Айиқ кўпдан бери боланинг хаёлини 
эгаллаганди. Бола ҳали болта тегмаган, ай и қ и кки
барм оқли и зи м уҳрини қ о л д и р ад и ган х и л в а тд а 
бирор м ар та бўлмаганди; аммо паҳмоқ, баҳайбат, 
й и р тқи чси ф ат эмас, балки кўзлари улкан, қонта- 
лаш ай и қ туш лари да гавд ал ан ар , гўё т еп аси д а 
турарди: у ўзи гиж -гиж латадиган итлар, уни қувиб 
етиш учун елдириладиган отлар, овчилар в а ўзига 
қ а р а т а отиладиган ўқлар учун баҳайбат, уни бағри- 
га олган хилват учун ҳам улкан кўринарди. Бола 
ҳали туйғуси ақли бовар қилиш га ож из н ар сан и
т а с а в в у р қи лаётган д ек бўларди: йўқ қи ли н и ш га 
ҳукм қилинган хилват - унинг хилват эканлигининг 
ўзидан д аҳш атга туш адиган одамлар омочлари ва 
болталари билан бетўхтов чеккаларини қиртиш лар- 
дилар; ўрм онда тасо д и ф ан пайдо бўлган ваҳш ий- 
д е к изғиб ю рган эмас, бас келиб, хонакилаш тириб
1 
М и ля-м асоф аб и рлиги , 1,852 километрга тенг (таржимон