Bu kabi munosabatlardan suvga bo`lgan eъtiborni odat ko`rinishi emas, balki qonuniyat darajasidagi holat deyish mumkin

8-sinf “O‘zbekiston tarixi” 

XVII asrda Buxoro xonligida ijtimoiy-iqtisodiy hayot. Mavzusida. 

Abdullaxon bandi suv ombori. 

XVI  asr  Buxoro  tarixchisi  Hofiz  Tinish  Mirmuhammad  al-

Buxoriyning  "Abdullanoma"  nomli  qo‘lyozma  asarida  hikoya 

qilinishicha, Buxoro xoni Abdullaxon (1557-1598 yillarda hukumronlik 

qilgan)  1582  yilda  SHimoliy  Qozog‘istonga  qilgan  harbiy  yurishidan 

qaytib  kelayotganida  Nurotaga  Jo‘sh  qishlog‘i  yaqinidagi  Oqchob 

manzili  orqali  o‘tgan.  Bu  yerda  bahor  oylarida  juda  ko‘p  sel  suvlari 

to‘planar,  ammo  bu  suvlardan  dehqonchilikda  deyarli  foydalanilmas 

ekan.  Sel  suvlarini  bir  joyga  to‘plab,  undan  dehqonchilikda  foydalana 

olish  uchun  xon  Oqchob  darasi  oralig‘iga  katta  to‘g‘on  qurishni 

buyurgan. Shubhasiz, Oqchob qishlog‘ining aholisi suv tanqisligi haqida 

---

 

12 

Abdullaxonga  arz  qilgan  va 

undan Oqchob soyini to‘sib suv 

ombori 

qurishga 

 

ruxsat 

berishni 

 

iltimos 

qilgan. 

SHundan  so‘ng  Abdullaxon 

xonlikdagi 

eng 

oliy 

mansablardan  biri  -  "otaliq" 

lavozimini 

egallab 

turgan 

Ahmadali 

Naymanga 

band 

qurilishida  boshchilik  qilishni  

buyurgan.  

O‘rta  asrlarda  Hindiston, 

Eron 

va 

Afg‘onistonning 

shimoliy  tog‘lik  va  tog‘oldi 

mintaqalarida 

bunday  

inshootlardan  ayniqsa  keng  foydalanilgan.  Hindistonda  bunday  suv 

omborlari "teng", ya’ni "qisiq" nomi  bilan mashhur bo‘lgan. Zahiriddin 

Muhammad Boburning yozishicha, X-XII asrlarda butun G‘azna viloyati 

G‘aznaband,  Saxanband  va  Saridehband  kabi  uchta  suv  omborlariga 

jamg‘ariladigan suvlar bilan sug‘orilib obod etilgan. Mahmud G‘aznaviy 

(998-1030 y.) tomonidan qurdirilgan G‘aznibod suv ombori to‘g‘onning  

uzunligi  300  qari  (gaz),  balandligi  40-50  qariga  teng  bo‘lgan. 

Keyinchalik  Alouddin  Jahonso‘z  G‘uriy  (1172-1205  y.)  tomonidan 

buzib  tashlagan  bu  sug‘orish  inshooti  1526  yilda  Bobur  farmoni  bilan 

qayta tiklangan. 

Abdullaxonbandini  qurilishi  haqida  mahalliy  aholi  quyidagi  fikrlarni 

aytishadi, 

hikoyaning 

mazmuniga 

qaraganda 

vaqtida 

yuzlab 

toshtaroshlar tog‘dan tosh sindirib yo‘ngan va binokor me’morlar ganch 

pishirgan ekanlar. Tayorlangan ganchxoki meshlarda olib kelingan tuya 

suti  bilan  shinniga  qorilgan.  So‘ngra  tog‘  toshlari  mana  shu  ganch 

qorishmasi  bilan  biriktirilib,  to‘g‘on  qurilgan.  Samarqand  va  Buxoro 

binokor  me’morlari  bunday  qurilish  qorishmasini  “qir”  deb  atashadi. 

"Qir" bilan ishlangan inshoot yoki bino poydevori nihoyatda mustahkam 

bo‘lganligi uchun buxoroliklar qaysi ish ko‘ngildagidek puxta bajarilsa, 

"koro qir g‘isht", ya’ni ishlar qir bo‘lib ketdi degan iborani ishlatadilar. 

Darhaqiqat,  "qir"  o‘z  davrida  o‘rta  asr  qurilishlarida  sement  o‘rnida 

ishlatilgan  mustahkam  birikituvchi  qurilish  qorishmasi  bo‘lib,  O‘rta 

Osiyo me’morchiligida undan juda keng foydalanilgan. 

 

 

Abdullaxon bandi-XVI asr 

 

---

 

13