Bu kabi munosabatlardan suvga bo`lgan eъtiborni odat ko`rinishi emas, balki qonuniyat darajasidagi holat deyish mumkin

  IX-XII  asr  boshlarida  me’morchilik,  san’at,  musiqa  va  diniy 

etiqod. Mavzusida. 

"Juyi arziz" - "Qo‘rg‘oshin novasi" 

O‘lkamizning  sug‘orilish  tarixida  shaharlarning  suv  ta’minoti 

masalasi  qadimdan  alohida  ahamiyat  kasb  etgan.  Avvalo  shaharlar  suv 

manbalariga  yaqinroq  joylarda  qad  ko‘targan.  Shahar  suv  xo‘jaligida 

suvdan  iloji  boricha  tejab  foydalanishga  harakat  qilingan.  Shaharlar 

"rudi  shahar",  ya’ni  "shahar  anhori"  nomi  bilan  yuritiladigan  maxsus 

sug‘orish tarmog‘i koriz va ichiga katta diametrdagi quvurlar yotkizilgan 

tazar  (tunnel)  lar  yoki  pishiq  g‘ishtlardan  bunyod  etilgan  ulkan  novalar 

kabi  qator  turli  xil  gidrotexnika  inshootlari  orqali  suv  bilan 

ta’minlangan.  Bu  borada  qadimgi  Samarqand  va  Axsikatlarning  suv 

inshooti ayniqsa diqqatga sazovordir.  

Yozma  manbalar  va  arxeologik  tadqiqotlardan  ma’lum  bo‘lishicha, 

Afrosiyob  tepaligi  ustiga  joylashgan  qadimgi  Samarqandning  atrofi 

chuqur jarliklar bilan o‘ralganligi sababli shaharga suv maxsus ko‘tarma 

kanal  yordamida  olib  kiritilgan.  Asrlar  davomida  Samarqanddagi  obi 

hayot  bilan  ta’minlab  kelgan  bu  qadimgi  suv  inshooti  10-12  asr 

manbalarida  "Juyi  ariz",  ya’ni  "Qo‘rg‘oshin  anhori",  aniqrog‘i 

"Qo‘rg‘oshin novasi" nomi bilan tilga olinadi. 

---

 

11 

Asrlar  davomida  Samarqand  shahrini  suv  bilan  ta’minlashda  yagona 

gidrotexnika inshoot bo‘lib hisoblangan Juyi arziz novasi uning iqtisodiy 

va  siyosiy  hayotida  muhim  rol  o‘ynagan.  SHuning  uchun  ham 

Samarqandning  qadimgi  hukumdorlari  bu  inshootning  mudofasiga  va 

uning  yaxshi  saqlanishiga  doimo  katta  ahamiyat    berganlar.  Juyi  arziz 

anhori  atrofidagi  yerlardan    tushadigan  har  yilgi  daromad  mazkur 

inshootning  ta’miri  uchun  sarflangan.  X  asr  arab  geografi  Istaxriyning 

yozishicha,  Samarqandning  otashparast  aholisiga  yozin-qishin  bu 

inshootni nazorat qilib turish ishi yuklanib, bunday xizmatlari uchun ular 

har yilgi og‘ir jon solig‘i "Juzya" dan ozod etilgan.  

Suv  tarmoqlarining  mana  shunday  izlari  va  inshootlarining 

qoldiqlarini  tadqiq  qilib  qadimiy  shaharning  suv  bilan  qanday 

ta’minlanganini bilib olish mumkin. Chunki ular o‘z vaqtida shaharning 

barpo bo‘lishi, gullab yashnashi va nihoyat vayron etilishida muhim rol 

o‘ynagan.  

Afrosiyobda hamda Registon yaqinida qayd etilgan qadimgi kanal 

qatlamlaridan  chiqqan  arxeologik  topilmalardan  ma’lum  bo‘lishicha 

Samarqandning qadimgi ko‘tarma anhori ilk bor miloddan avvalgi VI-V 

asrlarda  barpo  etilgan.  Dastavval  u  soy  va  buloq  suvlari,  so‘ngra  - 

milodning  V  asrida  Darg‘om  kanali  aholisini  ta’minlagan.  1220  yilda 

Samarqandni  qamal  qilgan  Chingizxon  lashkarlari  shaharni  mudofaa 

qilib turgan aholini suvsiz qoldirib, ularni taslim bo‘lishiga majbur etish 

maqsadida  "Juyi  arziz"  novasini  buzib  tashlaganlar.  O‘z  davrining  bu 

ulkan  gidrotexnika  inshooti  -  "Qo‘rg‘oshin  novasi"ning  vayron  etilishi 

natijasida  doimiy  oqar  suvidan  mahrum  bo‘lgan  Samarqand  o‘zining 

qadimiy o‘rnida qayta tiklanmadi.