Bozor munosabatlarining chuqurlashuvi sharoitida korxonalar faoliyatini

Xarajatlarning auditi 

Xо‘jalik  yurituvchi  subyektlarning  faoliyati  bevosita  xarajatlar  bilan  bog‘liq 

Xarajat  –  bu  mahsulotlarni  ishlab  chiqarish,  tovarlarni  sotish  va  xizmatlar 

kо‘rsatish bilan bog‘liq bо‘lgan sarflarning puldagi ifodalanishidir. 

---

Xarajatlarning  turlari  va  boshqa  moddalari  korxonalarning  faoliyatidan  kelib 

chiqadi.  Ishlab  chiqarish  korxonalarining  xarajatlari  asosan  xom-ashyo, 

materiallar,  yoqilg‘i,  mehnat  resurslardan  iborat  bо‘lsa,  savdo  firmalarining 

aksariyat xarajatlari esa tovarlarni sotib olish, tashish, saqlash va realizatsiya qilish 

bilan bog‘liq bо‘lgan xarajatlardan iborat.  

Ishlab  chiqarilayotgan  mahsulotlarning  tannarxi  bevosita  xarajatlar, 

resurslardan oqilona foydalanishga bog‘liq. 

Korxonadagi  moddiy,  moliyaviy  va  mehnat  resurslaridan  qanchalik  samarali 

foydalanilsa  ishlab  chiqarilayotgan  mahsulotning  tannarxi  va  qiymati  shunchalik 

past  bо‘ladi.  Bu  о‘z  navbatida  korxonaning  moliyaviy  barqarorligiga  ijobiy  ta’sir 

qiladi.  Shu  bois  xarajatlar  doimiy  ravishda  nazorat  qilib  borilishi  kerak. 

Xarajatlarning  auditi  natijasida  ichki  imkoniyatlar,  resurslardan  oqilona 

foydalanish  yо‘llari  aniqlanadi.  Auditor  xarajatlarning  iqtisodiy  mazmuni,  chuqur 

bо‘lishi kerak. Xarajatlarning turlarini quyidagicha ifodalash mumkin: 

- о‘zgaruvchan xarajatlar; 

- doimiy xarajatlar; 

- asosiy xarajatlar; 

- qо‘shimcha xarajatlar; 

- bevosita xarajatlar; 

- bilvosita (egri) xarajatlar; 

- me’oriy xarajatlar; 

- umumiy xarajatlar; 

Oy  tugagandan  sо‘ng  barcha  davr  xarajatlari  9900-  “Yakuniy  moliyaviy 

natija”  schyotga  о‘tkazilgan  bо‘ldi  (davr  xarajatlarni  xisobga  olib  boruvchi 

schyotlarga qoldiq qolmaydi). Audit jarayonida davr xarajatlari alohida moddalari 

bо‘yicha tekshirilib ma’lum xulosaga kelinadi. 

Korxonaning  moliyaviy  faoliyatdan  kelib  chiqqan  xarajatlari  foiz 

kо‘rinishidagi  xarajatlar,  kurs  farqlaridagi  zararlar  hamda  boshqa  turdagi 

moliyaviy  faoliyat xarajatlaridan iborat. Auditor ushbu xarajatlarning tо‘g‘riligini 

9600  -  “Moliyaviy  faoliyat  bо‘yicha  xarajatlar  hisobi  schyotlari”  orqali 

---

tekshiriladi.  Mazkur  schyot  6820,  7510,  6920,  5210,  0610,  4620  va  boshqa 

schyotlar  bilan  korrispondensiyada  bо‘lib  oy  oxirida  9900  –  “Yakuniy  moliyaviy 

natija”  schyoti  bilan  yopiladi.  Auditor  ushbu  schyotlardagi  yozuvlarning  qonun 

talablariga mos kelish-kelmasligini tekshiradi. Xarajatlar auditining ketma-ketligini 

quyidagicha ifodalash mumkin: 

Xarajatlar auditi natijalari auditorlik xisoboti va xulosasiga kiritiladi; 

Xarajatlarning rejalashtirishni tekshirish; 

Xarajatlar tarkibini aniqlash; 

Mahsulot tannarxining auditi; 

Davr xarajatlarining auditi; 

Moliyaviy faoliyat xarajatlari va favqulotda zararlarni tekshirish; 

Tekshirish natijalarini rasmiylashtirish. 

---