Bozor mexanizmi,uning tarkibiy qismlari va amal qilishi Mundarija kirish I bob. Bozor va bozor mexanizimi

Infratuzilma – bozorga xizmat ko‘rsatuvchi, uning me’yorda faoliyat borishi, tovar va xizmatlarni xarakatlanishiga yordam beruvchi institutlar majmuasini tashkil qiladi. Infratuzilma o‘z ichiga quyidagi elementlarni oladi :

• 
  Birjalar (tovar, fond, valyuta)
  
• 
  Auksionlar, yarmarkalar
  
• 
  Ulgurji va chakana savdo qiluvchi korxonalar
  
• 
  Banklar, sug‘urta kompaniyalari, fondlar
  
• 
  Mehnat birjasi
  
• 
  Axborot markazlari
  
• 
  Yuridik kontoralar
  
• 
  Reklama agentliklari
  
• 
  Auditorlik va konsalting firmalari
  

Bu elementlar bir – biri bilan o‘zaro bog‘liq. Agar ular bir – biri bilan mutanosiblikda rivojlansa, iqtisodiyotda muvozanat bo‘ladi, agarda birorta element beqarorlashsa (masalan, bank sohasi) bozor iqtisodiyotining umumiy holatiga salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin.
Bozor tarkibi – alohida bozor elementlarining tartib bilan joylashuvi.
Bozor tarkibini turlicha tasniflash mumkin.

• 
  Bozor munosabatlarining obyektiga qarab: iste’mol tovarlari bozori, xizmatlar, sanoat mahsulotlari, xom – ashyo, qimmatli qog‘ozlar bozori va boshqalar;
  
• 
  Bozor munosabatlarining subyektiga qarab: xaridorlar va sotuvchilar bozori;
  
• 
  Geografik joylashuviga qarab: mahalliy bozor, jahon bozori;
  
• 
  Raqobat muhitiga qarab: mukammal raqobatlashgan bozor, nomukammal raqobatlashgan bozor;
  
• 
  Tarmoqlar bo‘yicha: avtomobil bozori, neft bozori;
  
• 
  Sotish xarakteriga qarab: ulgurji va chakana bozor;
  
• 
  Qonunchilikka muvofiqligiga qarab: qonuniy va noqonuniy bozor, “qora” bozor.
  

Tarixiy tajribaga muvofiq, bozor mexanizmi quyidagi ustunliklarga ega:
Bozor – quyidagi shart-sharoitlarni taminlaydi:

• 
  O‘zgaruvchan sharoitlarga tezda moslashishga yordam beradi.
  
• 
  Bozor iqtisodiyoti sharoitida fan va texnika yutuqlaridan unumli foydalanishni ta’minlaydi.
  
• 
  Resurslarni samarali taqsimlaydi.
  
• 
  Insonlarning turli ehtiyojlarini yuqori darajada qondirishni yo‘lga qo‘yadi.
  

Shu bilan birgalikda bozor mexanizmi mukammal emas, uning kamchiliklari ham mavjud:

• 
  Bozor aholi uchun ijtimoiy ximoyani;
  
• 
  Ish bilan ta’minlash, doimiy daromadni;
  
• 
  Barqaror iqtisodiy o‘sishni ta’minlamaydi, chunki bozorda siklli rivojlanish bo‘ladi, ya’ni o‘sish, jonlanish, iqtisodiy pasayish, inqiroz, infilatsiya, ishsizlik holatlari ham bo‘ladi.
  

Bularning hammasi iqtisodiyotga davlatning aralashuvi kerakligini ko‘rsatadi.