Бозор иќтисодиёти ва унинг белгилари. Бозор иќтисодиётига ўтиш моделлари. 1-§. Бозор иќтисодиёти ва унинг вужудга келиши

2. Бозор иќтисодиёти эркин иќтисодиёт. Иќтисодий фаолият эркинлигининг асоси ишлаб чиќариш омиллари ва яратилган товарларнинг мулк объекти, мулк эгаларининг эса мустаќил бўлишидир.
Ћар бир киши мавжуд ќонунларни бузмай хоЏлаган иќтисодий фаолияти билан шуƒулланиши мумкин. Бунинг учун асос мулкчиликнинг турли-туманлиги ва тенг Џуќуќлиги ќонуний равишда таъминланган.
3. Бозор иќтисодиёти якка Џокимлик (монополизм)ни инкор этувчи иќтисод. Иќтисодий монополизм — корпорация, фирма, ташкилот ёки давлатнинг иќтисодиётда ёки бирор соЏада танЏо Џукмронлик ќилишидир. Монополизмнинг асоси иќтисодиётда муайян мулк шаклининг танЏо Џукмронлигидир. Монополия ўз табиатига кўра турƒунликни пайдо ќилади, ташаббусни чегаралайди ва Џоказо. Шунинг учун Џам бозор иќтисодиёти монополизм билан чиќиша олмайди. У антимонопол йўналишга эга.
4. Бозор иќтисодиётида раќобат асосий ўрин тутади. Раќобат бозор иќтисодиётини Џаракатга келтирувчи, тартибга солувчи, назорат ќилувчи куч Џисобланади. Раќобат кураши меЏнат унумини оширишга, иш сифатини яхшилашга, янги техника, технологияни жорий ќилишга, иќтисодий ресурсларни кам сарфлаган Џолда уларни самарали ишлатишга ундайди. Раќобат курашида ƒолиб чиќиш учун аЏоли талабига мос товарлар ишлаб чиќаришга, талабнинг ўзгаришига тез мослашиш зарур. Натижада раќобат кураши иќтисодиётни олƒа ќараб ривожланишига олиб келади. Бу монополия мавжуд бўлган таќдирда Џам ўз билганича иш юритишни билдирмайди (Х боб). Чунки раќобатни давлат тартибга солиб туради. Антимонопол кучлар вужудга келтирилиб, бозор иќтисодиётининг Џамма субъектлари учун бир хил имконият яратилади. Ана шу имкониятдан ќай даражада фойдаланиш ишбилармонликка боƒлиќ.
Бозор иќтисодиётида бир томондан, манфаатлар тўќнашиб раќобат юз берса, иккинчи томондан, субъектлар ўз фаолиятини, демак, манфаатларини бир-бирларига мувофиќлаштиришга интиладилар. Чунки фаќат раќобатлашсалар уларнинг иши юришмайди. Бу иќтисодиётда икки бир-бирига зид томон. Иќтисодий интеграция Џам иќтисодий субъектларнинг манфаатларини мослаштиришга, муросага келишига ундайди. Ишлаб чиќаришдаги ўзаро боƒлиќлик кучайиши билан интеграциялашмай яхши фойда олиш ќийин бўлиб ќолади. Ишлаб чиќариш ихтисослашувининг кучайиши фирма, корхоналарнинг бир-бирига боƒлиќлигини кучайтиради. Натижада улар ўртасида доимий равишда тижорат алоќалари ўрнатиладики, бунда шерикларига панд бермаслик муЏим роль ўйнайди.