Bozor iqtisodiyotida narxning regulyatorlik V

David Rikardo (1772-1823)

Adam Smit (1723-1790)
B ozor munosabatlarining rivojlanishi tadbirkorlar sinfini vujudga kelishi va mustahkamlanishi bilan tavsiflanadi. Iqti­sodiyotni rivojlanishida davlatning aralashuvi ushbu maktab nuqtayi nazarida, ya’ni merkantilizmni iqtisodiy liberalizm g‘oyasi bilan almashinish oqibatida tadbirkorlik faoliyatini cheklangan va iqtisodiyotga davlatning aralashuvini salbiy baholagan. Bu g‘oya A.Smit va D.Rikardolarning ilmiy ishlarida asoslangan. Ular klassik siyosiy iqtisod maktabi asoschilari bo‘lib, qiymatning mehnat nazariyasini yaratdi, kapitalning mazmunini va qo‘shilgan qiymat nazariyasini yoritib berdi.


Klassiklar jami talab va jami taklif mutanosibligini o‘zlariga xos talqin etishdi. Ular: jami taklifning o‘zgarishi unga mos jami talabni o‘zgarishini yuzaga keltiradi degan fikrdan kelib chiqishadi. Maktabning asoschilar Adam Smit va Devid Rikardolardir.

Adam Smit g’oyasi: bozor iqtisodiyoti o’zini-o’zi boshqarishga moslashgan, uning asosida qanday qilib ko’proq foyda olishga harakat qilish bilan bog’liq “ko’rinmas qo’l” shaxsiy manfaat yotadi.
Iqtisodiyotni rivojlanishida davlatning roli xususidagi ularning qarashlari davlatning aralashuvi iqtisodiy rivojlanishni sekinlashtiradi ,degan fikrdan kelib chiqadi. Masalan, Smit xulosasiga ko‘ra, iqtisodiyotni tartibga solishda davlatning aralashuvi olib tashlansa, iqtisodiyot samarali amal qiladi va bozor butunlay erkin bo‘lmog‘i lozim. D.Rikikardo, J.B.Sey, D.Mil, A.Marshallar A.Smit g‘oyasining davomchilari bo‘lib, ular iqtisodiy liberalizm g‘oyasi ilgari surishdi va hozirgi kunga qadar zamonaviy iqtisodchilar tomonidan ijobiy baholanmoqda (neoklassik yo‘nalish).

Klassiklar jami talab va jami taklif mutanosibligini o‘zlariga xos talqin etishdi. Ular: jami taklifning o‘zgarishi unga mos jami talabni o‘zgarishini yuzaga keltiradi degan fikrdan kelib chiqishadi. Bu Sey qonunida o‘z aksini topadi, ya’ni taklif etilgan tovar unga mos ravishda talabni keltirib chiqaradi, bu esa talab va taklif o'rtasidagi yuzaga keladigan farqlarni bartaraf etadi. Oldindan ishlab chiqarishning o'rni yo‘qoladi. Tovar ishlab chiqarishning o‘sishi, ish haqlarini oshishiga olib keladi, buning natijasida taklifga mos ravishda talab ham oshadi.


Smith announced his major explanation for economic growth in the early pages of his work with a phrase that has since become the stock-in-trade of economists - 'the division of labour'. This expression has a deceptive simplicity. Smith employed it in two quite distinct senses. The first referred to the specialization ofthe labour force accompanying economic advance that brought with it the 'greatest improvement in the productive powers of labour, and the greater part of the skill, dexterity, and judgement with which it is any where directed, or applied. [A history of economic thought,p.12.]
Haqiqatda esa barcha daromadlar tovarlarga a yirboshlanilmadi. Jamg‘arish yuzaga keladi va jamg'arilgan pul miqdori investitsiyaga har doim ham teng bo‘lmaydi. Klassikchilar jami talab va jami taklifga bog‘liq holda narxning tebranishi barcha bozorlarni, shu o‘rinda mehnat bozorini ham, resurslar bozorini ham barqarorlashtiradi deb hisoblashdi. Bog‘lanish: bozorda narxning pasayishi ish haqini pasayishiga olib keldi yoki ish haqi avvalgiday qolsa u holda ishsizlik yuzaga keladi.

Biroq iqtisodiy inqirozlarning keskinlashuvi oqibatida asosan 1929-1933-yillardagi, klassik iqtisodiy liberalizm nazariyasini zaif ekanligini ko‘rsatdi.


3-SAVOL


1929-1933-yillarda ro’y bergan “Buyuk depressiya” va uning oqibatlari.