Bozor iqtisodiyoti nazariyasi y bob. Bozor iqtisodiyotining mazmuni va amal qilis

Tadbirkorlik sektori 
— bu daromad (foyda) olish maqsadida amal 
qiluvchi iqtisodiyotning birlamchi bo‘g‘inlaridir. U ish yuritish uchun 
o‘z kapitalini yoki qarz olingan kapitalni ishga solishni taqozo etadi, 
bu kapitaldan olingan daromad ishlab chiqarish faoliyatini kengayti- 
rish uchun sarflanadi. Tadbirkorlar tovar xo'jaligida tovar va xizmat- 
lami etkazib beradi.
Davlat 
- foyda olishni maqsad qilib qo'ymagan, asosan iqtiso­
diyotni tartibga solish vazifasini amalga oshiradigan, har xil byud- 
jet tashkilotlari va muassasalari sifatida namoyon boMadi.
Shuningdek, ba’zi darslik va o‘quv qoMlanmalarda bozor iqti- 
sodiyotining yana bir alohida, mustaqil subyekti sifatida banklar 
ajratib ko'rsatiladi.1
Bank 
- iqtisodiyotning me’yorda amal qilishi uchun zarur 
boMgan pul massasi harakatini tartibga soluvchi moliya-kredit 
muassasasi.
1 
E k o n o m ic h e sk a y a te o riy a (p o lite k o n o m iy a ). U c h e b n ik / P od o bsh. 
red. ak ad . V .l.V id y a p in a , akad. G .P .Ju rav lev o y . 4 -y e izd. М .: IN F R A -M , 
2004, s. 7 8 -7 9 ; D . T ojiboyeva. Iq tiso d iy o t nazariyasi: O liy o ’quv yurtlari ta - 
labalari u c h u n o ’quv q o ’llan m a / A kad. M .S h a rifx o ’ja y e v n in g ilm iy ta h riri 
o stid a . — Т .: «O ’q itu v ch i» , 2002, 7 4 -b et.
162
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Shunday qilib, yuqorida keltirib o'tilgan bozor iqtisodiyoti 
sub’ektlarining o ‘zaro ta’siri va aloqasini quyidagi chizma orqali 
ifodalash mumkin (1-chizma).
1-chizma. Bozor 
xo'jaHgi 
subektlari 
0*2310
 
aloqasining 
umumiy modeii.
Har qanday bozor iqtisodiyotini tartibga solish mexa- 
nizmi, asosan to'rtta tarkibiy qismdan iborat boMadi: narx, ta­
lab va taklif hamda raqobat.
Narxlar nisbati o ‘zgarib turadi, shuning uchun narx, ishlab 
chiqaruvchi uchun ishlab chiqarish hajmining o ‘zgarishi zarur- 
ligini aniqlashda yoM ko‘rsatkich boMib xizmat qiladi. Talab va 
taklif hamda 
raqobatchilik muhitidagi 
o'zgarishlar, 
o ‘z 
navbatida, narxlardagi o ‘zgarishlarni keltirib chiqaradi.
Bozor iqtisodiyotining muhim va umumiy belgilari quyida- 
gilardan iborat:
— turli shakllardagi mulkchilikning mavjud boMishi va unda 
xususiy mulkchilikning ustun turishi;
— tadbirkorlik va tanlov erkinligi;
— raqobat kurashining mavjudligi;
— davlatning iqtisodiyotga cheklangan holda aralashuvi;
— korxona va firmalarning ichki va tashqi shart-sharoitlar 
o'zgarishlariga moslashuvchanligi.
Bozor iqtisodiyotining bu belgilari uning hamma bosqichlari 
uchun umumiydir. Lekin bozor iqtisodiyoti-ning mazmuni va belgi­
lari haqida gap boiganda bu iqtisodiyotning tarixda tarkib topgan ikki 
turini bir-biridan farq qila bilish zarurdir. Uning birinchi ko‘rinishi 
uzoq vaqt davomida shakllanib, g‘arbdagi rivojlangan mamlakatlarda
XIX asming oxirlarigacha davom etib keldi. U iqtisodiy adabiyotlarda