“bozor iqtisodiyoti nazariyasi-rivojlangan mamlakatlar bozor tajribasi”

Asosiy tushunchalar 
Qonunda “tovar” ta’rifi berilmagan. Biroq ushbu atama doimo “tijorat 
xizmatlari” bilan birga ishlatiladi. 
Qonunda bir-birini o`rnini bosadigan tovarlar to`g`risida xech nima 
deyilmagan. Lekin, tovar bozorlarini mahsulot chegaralarini aniqlash maqsadida 
iqtisodiy tahlil o`tkazilganda bir-birini o`rnini bosish tamoyilidan foydalaniladi. 
Bunda umum qabul qilingan ekonometrik qoidalardan foydalaniladi: qarama-
qarshi egiluvchanlik, 5-10% test. 
Qonunda ta’rif berilmagan, biroq yo`riqnomalar bozorlarni tovar (mahsulot) 
va jug`rofiy chegaralarini ta’rifini talab qiladi. Relevant bozor tushunchasi – 
yuridik tushuncha emas, lekin iqtisodiy tahlilda undan foydalaniladi (qo`shilib 
ketishda va ustun mavqeini suiiste’mol qilishda). 
Ustun mavqe
.GFR “Raqobatni cheklashga qarshi” Qonunida ustun 
mavqega berilgan ta’rif ham ustun mavqeni mavjudligiga asos sifatida 
korxonaning moliyaviy hukmronligidan foydalanadi. Ta’rif shuningdek jamoa 
ustunligini ham hisobga oladi. 
(1) Xo`jalik yurituvchi sub’ekt ma’lum bir tovarni yoki tijorat xizmatini 
yetkazib beruvchi yoki sotib oluvchi sifatida ustun mavqega ega bo`lsa, u 
1. u raqobatchilarga ega emas yoki raqobatlashishga tortilmagan; yoki 
2. raqobatchilarga nisbatan sezilarli bozor pozitsiyasiga ega; ushbu 
maqsadda 
uning 
bozor 
ulushi, 
moliyaviy 
hukmronligi, 
xom-ashyo 
resurslaridanyoki bozorlardan foydalanishi, uni boshqa xo`jalik yurituvchi 
sub’ektlar bilan aloqalari, boshqa xo`jalik yurituvchi sub’ektlarni bozorga kirishi 
uchun to`siqlar, ushbu qonun chegarasida yoki uni ta’sir doirasidan tashqarida 
xo`jalik yurituvchi sub’ektlarni haqiqiy yoki potensial raqobatlashni 
shakllantirishi, uni o`z tovarlari va tijorat joylashtirish imkoniyatlari, hamda 
bozorni qarama-qarshi tomonlarini boshqa xo`jalik yurituvchi sub’ektlarga 
o`tkazish imkoniyatlari hisobga olinadi. 
(2) ikkita va undan ortiq xo`jalik yurituvchi sub’ekt ustunlikka ega bo`ladi, 
qachonki ularni o`rtasida ma’lum tovarlar yoki tijorat xizmatlariga nisbatn sezilarli 
raqobat bo`lmasa va ular birgalikda taklif shartlarini qondirsalar (1). 
(3)xo`jalik yurituvchi sub’ekt ustunlikka ega bo`ladi, qachonki uning bozor 
ulushi 1/3 ortiq bo`lsa. Bir nechta xo`jalik yurituvchi sub’ekt ustunlikka ega 
bo`ladi, agarda ular 
1. uchta va undan kam xo`jalik yurituvchi sub’ektni bozordagi birgalikdagi 
ulushi 50% yetsa, yoki 2. 5 ta yoki undan kam xo`jalik yurituvchi sub’ektni 

---

99 
bozordagi birgalikdagi ulushi 2/3 yetsa, agarda xo`jalik yurituvchi sub’ekt ushbu 
sharoit ular o`rtasidagi raqobatni qo`llab-quvvatlashishini ko`rsatsa, yoki xo`jalik 
yurituvchi sub’ektlarning soni qolgan raqobatchilar uchun ahamiyatga ega 
bo`lmasa.