“bozor iqtisodiyoti nazariyasi-rivojlangan mamlakatlar bozor tajribasi”

5.5. Hozirgi davr Germaniya iqtisodiyoti o`sishining
muammolari va Shreder dasturi 
Hozirgi davrga kelib Germaniya iqtisodiyotida o`sish sekinlasha boshladi va 
buning oldini olish uchun hukumat o`zining chora-tadbirlarini belgilay boshlaydi.
Iqtisodiy islohotlar “Shreder dasturi” nomini olib, bundagi asosiy 
yo`nalishlar shu dasturda o`z o`rnini olgan. Shreder dasturidagi asosiy urg`u tub 
mazmuni bilan bozor iqtisodiyoti tomon bo`lgan harakat bozor munosabatlariga 
to`la yo`l ochish va uning mexanizmlari harakatiga to`la erkinlik berish bilan 
bog`liqdir. 
Ta’kidlaganimizdek, Germaniya iqtisodiyoida davlatning o`rni katta bo`lib, 
uning bozorni tartiblashtirish vazifalari keng xajmli edi. Bu esa o`z navbatida 
raqobat sharoitlarini toraytirib, uning to`laqonli harkatiga to`sqinlik qilar hamda 
davlatning aralashuvi yuqori darajada edi. Hozirgi vaqtga kelib bunday holat 
o`zgarishni talab etadi. 
Qo`ldan berilgan raqobatbardoshlik darajasini qaytarish va bu sohada yuqori 
cho`qqilarni egallashga harakat qilinayotgan edi. Iqtisodiyotdagi davlat ishtiroki 
darajasini qayta ko`rib chiqish, to`la erkin bozor iqtisodiyoti yo`liga o`tish bilan 
bog`liq tadbirlarni amalga oshirish zaruriyati tug`ilgan edi. Albatta bu barcha soha 
va tarmoqlardagi davlat iqtisodiyoti siyosatini qayta ko`rib chiqish va iqtisodiy 
o`sishni tezlashtirishga mos siyosatga o`tish yo`llari axtariladi. 
Bunda liberallik siyosati, tadbirkorldikka to`la erkinlik berish, soliqlarni 
pasaytirish, ijtimoiy xarajatlarni kamaytirish, davlat sarflarini qisqartirish kabi 
nozik masalalarni xal qilish yo`llarini belgilash ko`zda tutiladi. Shu bilan birga 
ijtimoiy muammolarga e’tiborni qaratish zaruriyati ham tug`ilmoqda edi. Asosiy 
ijtimoiy muammolar quyidagilarni o`z ichiga oladi: 

---

96 
-
ish joyining qimmatligi va ijtimoiy yukning og`irligi; 
-
xalq qarib borishining o`sishi 1997 – yilda 100 ishlovchiga 96 ta 
mehnatga layoqatsiz to`g`ri kelgan; 
-
globallik darajasining o`sishi chetdan keluvchilarning ko`payishi va 
ularni mahalliylar bilan tenglashtirish muammosining o`tkirlashuvi. 
Ijtimoiy muammolarni yyechishdagi eng ma’qul usul o`zini ta’minlay olish 
yo`llarini qo`llashdir. Eng yaxshi ijtimoiy tartibli joy jamiyat mahsulotini qayta 
taqsimlash yo`li bilan maksimal keng xajmdagi ijtimoiy qo`llaniladigan joy emas, 
balki qo`llashga muxtoj fuqarorlar eng kam bo`lgan joy hisoblanadi. 
Asosiy maqsad bevosita ta’minlash emas, balki muxtojlikni yo`q qilishdir. 
Shreder dasturi bo`yicha davlatning iqtisodiyotga bevosita aralashuvini 
imkoni boricha kamaytirib, erkin harakatini sharoitini kengaytirish, ayniqsa mayda 
va o`rta biznesni maksimal qo`llash siyosatini oldinga suriladi. Bu sohada ayniqsa 
davlat tartiblashtirishi, chegaralashga qarshi kurash olib borish talab etiladi va bu 
burinchi darajali ish deb bilinadi. Mayda va o`rta biznesmenlarni xalq taniqli 
ashulachi va futbolchilardek ardoqlab, hurmat qilishi kerak deb bilinadi. Agar 
davlat harakati raqobatni susaytirsa, u bozorga qarshi qaratilgan bo`ladi, deb 
bilinadi. Davlat tub mazmunan vatan ishlab chiqaruvchilarini ichki bozorda 
himoya qilish emas, balki raqobatga qarshi kuchlar, monopoliyaga qarshi kurashni 
ta’minlashi kerak va samarali xo`jalik yuritish usullarini keng qo`llash sharoitlarini 
yaratishi zarur. 
Asosiy e’tibor yuqori texnikali tarmoqlarga, yangi innovatsiyali firmalarga 
qaratiladi. Industrial jamiyatdan bilim, axborot, xizmat ko`rsatishga asoslangan 
iqtisodiyotga o`tish amalga oshirila boshlandi. Buning uchun ta’lim sifatini 
ko`tarish, ilmiy texnologik siyosatni kuchaytirish, infratuzilmalarni qayta qurish 
yo`llari qo`llaniladi. Bungacha esa dalvat tarmoq shakli tuzilmalariga va ayrim 
ishlab chiqarishlarga investitsiyani tartiblashtirish usulini qo`llar edi. 
Globallik va texnologik siljishlar tezligi davrida hukumat birinchi o`ringa 
bevosita mehnatkashlar daromadining o`sishini tezlashtirish, qashshoqlikka 
barham berish, ishsizlikni kamaytirish emas, balki daromadlar, bandlik 
masalalarini xal qila oladigan va yangi firmalarni tashkil etish va korxonalarning 
ravnaqini ta’minlashga o`z diqqat – e’tiborini qaratishi talab etiladi. 
Soliqlar 2001 yilga kelib 45 foizdan 35 foizga tushurilib, nafaqa xarajatlari 
kamaytirildi hamda xususiy nafaqa jamg`armalarga soliq imtiyozlari qo`llanila 
boshladi. Davlat xarajatlari pasaytirilib, umumiy davlat sarmoyalari tejami 16,7 
mlrd. dollarni tashkil etadi. Angliyadek bozor liberallashuviga o`tila boshlanadi va 
ijtimoiy mo`ljalli iqtisodiyotdan to`laqonli bozor iqtisodiyotiga o`tish asta-sekin 
kuchga kira boshlaydi. Davlat mulkini xususiylashtirish bo`yicha ancha ishlar 
qilindi. Shu bilan birga davlatning bozorni tartiblashtirish faoliyati ancha 
qisqartirilib, iqtisodiy aralashuv susaya bordi. 
Shreder dasturining amalga oshirilishi va unda belgilangan tadbirlarning 
tadbiq etilishi, o`z natijalarini berib Germaniya iqtisodiyotining bozor 
munosabatlari asosida rivojlanishini tezlashtirdi. Bu esa Germaniya iqtisodiyoti 

---

97 
salohiyatini ko`tarib, jahon xo`jaligidagi o`rnini mustahkamlaydi va o`ziga xos 
e’tiborni jalb etadi.