Bozor iqtisodiyoti munosabatlari shakllanishi turli mamlakatlarda turli tarixiy davr va sharoitlarda turlicha kechgan

Bozor iqtisodiyoti munosabatlari shakllanishi turli mamlakatlarda turli tarixiy davr va sharoitlarda turlicha kechgan. Natijada alohida bosqich sifatidagi dastlabki «kurtak» bozor iqtisodiyotning umumiy iqtisodiy manzarasi uning amal qilishining nazariy qoida va xususiyatlarini aniq tarzda ajratish va ifodalash qiyin. Shuningdek ushbu bosqich o’zining mohiyatini bozor iqtisodiyoti bosqichida to’liq ifodalaydi.Ikkinchidan, deformastiyalashgan bozor iqtisodiyoti bosqichining ajratib ko’rsatilishi mantiqqa zid hisoblanadi. Ma’muriy-buyruqbozlikka asoslangan totalitar, markaziy rejalashtiradigan tizim – o’z nomiga ko’ra hech qanday bozor iqtisodiyoti emas, balki ma’muriy-buyruqbozlikka asoslangan iqtisodiyotdir.

Hozirgi davrda bozor iqtisodiyoti dunyoning ko’pchilik mamlakatlari uchun mos bo’lib, u turli mamlakatlarda har xil darajada va o’ziga xos xususiyatlar bilan shakllanmoqda va rivojlanmoqda. Bu iqtisodiyot shakli ko’plab asrlar davomida rivojlanib, shakllanib, hozirgi davrda ancha madaniylashgan shaklga kelgan va ko’pgina mamlakatlarda asosiy iqtisodiy tizimga aylandi. Mazkur iqtisodiyotning barqarorligi shu bilan ifodalanadiki uzoq davrli iqtisodiy evolyutsiya davomida uning amal qilishining asosiy klassik qoidalari saqlanib qoldi.

Xususiy mulkchilikning paydo bo’lishi va ijtimoiy mehnat taqsimotining ro’y berishi bozor iqtisodiyotining kelib chiqishi va mavjud bo’lishing umumiy sharoiti hisoblanadi. Xususiy mulkchilik va mehnat taqsimoti ijtimoiy xo’jalikning tovar shaklini bildiradi, tovar ishlab chiqarishning mavjud bo’lishi o’z-o’zidan pul muomalasi, ayirboshlash, taqsimlash va iste’molning bozorga oid xususiyatini ko’zda tutadi. Tovar ishlab chiqarishning rivojlanishi bozor iqtisodiyoti o’sishini tashkil etadi.

Bozor iqtisodiyotining samarali ta’sir qilishi uchun muhim shartlardan biri, ishlab chiqarishning va tadbirkorlikning erkinligi, resurslarning erkin almashinuvidan iborat. Ishlab chiqaruvchi qanchalik mustaqil bo’lsa, bozor ham shu darajada yaxshi rivojlanadi. Erkin ayirboshlash ishlab chiqaruvchiga ular faoliyatining nisbatan samarali yo’nalishlarini ko’rsatib beruvchi erkin narxlarning shakllanishiga imkon yaratadi.