Bozor iqtisodiyoti munosabatlari shakllanishi turli mamlakatlarda turli tarixiy davr va sharoitlarda turlicha kechgan

Tadbirkorlik sektori – bu daromad (foyda) olish maqsadida amal qiluvchi iqtisodiyotning birlamchi bo’g’inlaridir. U ish yuritish uchun o’z kapitalini yoki qarz olingan kapitalni ishga solishni taqozo etadi, bu kapitaldan olingan daromad ishlab chiqarish faoliyatini kengaytirish uchun sarflanadi. Tadbirkorlar tovar xo’jaligida tovar va xizmatlarni etkazib beradi.
Davlat — foyda olishni maqsad qilib qo’ymagan, asosan iqtisodiyotni tartibga solish vazifasini amalga oshiradigan, har xil byudjet tashkilotlari va muassasalari sifatida namoyon bo’ladi.

Bozor iqtisodiyotiga o’tishda korxona hojalik mexanizmi barcha bo’g’inlarning ishini yaxshilash bo’yicha tartiblar amalga oshirilmoqda. Korxona boshqaruvining butun tizimi puxtalashtirilmoqda.

Firma yoki korxona yuridik shaxs maqomiga ega mustaqil hojalik yuritunchi subyekt bolib mulkdan foydalanish asosida mehnat jamoasi tomonidan mahsulot ishlab chiqaradi va xizmat ko’rsatadi.

Korxona mulk shakliga kora bir-biridan farqlanadi:

• 
  fuqarolar mulkiga asoslangan korxona
  
• 
  jamoa mulkiga asoslangan korxona
  

shuningdek yuridik shaxs huquqiga ega tasischilar uyushmasiga asoslangan qoshma korxona ham tashkil etiladi.Qo’shma korxona tasischilari jumlasiga cet ellik yuridik shaxxslar va fuqarolar ham kirishi mumkin. Xo’jalik oboroti va ishlovchilar soniga bogliq holda korxonalar yirik o’rta va kichik bo’lishi mukin.Bu birlashmalar zimmasiga bazi ishlab chiqarish xojalik vazifalarini markazlashgan holda bajarish topshiriladi.

Korxonalar xalq xojaligining sanoat qishloq xojaligi,qurilish, transport, aloqa, fan, ilmiy tekshirish, savdo, ,oddiy texnikaviy taminot, xizmat ko’rsatish va bosha tarmoqlarida faoliyat yuritadilar. Ular bir vaqtning ozida bir necha xil faoliyat turi agrar-sanoat, sanoat-savdo,sanoat-qurilish, ilmiy-ishlab chiqarish faoliyatlari bilan shug’ullanishlari mumkin.

Korxonaning asosiy vazifasi-ijtimoiy ehtiyojlarni yuqori istemol sifatlariga ega bo’lgan mahsulotlar bilan kam sarf qilib taminlanishi buning asosida butun jamoa farovonligi korxona mulki egasi manfaatlari taminlashga erishishdir.Bu vazifanni amalga oshirish yo’lida korxona quyidagilarga erishishi lozim:

-ishlab chiqarishning rivojlanishi va samaradorligi ortishi,uni har tomonlama jadallashtirish, fan-texnikani taraqqiy ettirish, mehnat unumdorligini oshirish , resursslarni tejash, foydani ko’paytirish;

-jamoani ijtimoiy jihatdan rivojlantirish, ijtimoiy sohanining zamonaviy moddiy asosini shakllantirish, yuqori unumdor mehnat uchun imkoniyatlar yaratish mexnatga qarab taqsimot tamoyilini amalga oshirish atrof muhitni himoya qilish va yaxshilash;

-mehnat jamoasining oz ozini boshqarish har bir ishlovchini davlat ,jamoa,hususiy mulkdan haqiqiy mulkdor siifatida foydalanishga qiziqtirish shuningdek ularda jamoa va davlat ishlariga qiziqish uyg’otish.

Korxona ishlab chiqarish samaradorligini oshirishi uchun, unda ishlovchilarho’jalik va mehnat faoliyatini kuchaytirishning muhim omili bo’lgan faol ijtimoiy siyosat olib boorishi kerak.Mexnatkash ishchi hodimlar va ularning oilalarini turmush tarzini yaxshilash haqida qayg’urishlari shart.