Bozor iqtisodiyoti bo‘lg‘usi iqtisodchilardan iqtisodiy voqeliklarni, iqtisodiy

VI BOB. BOZOR IQTISODIYOTINING MAZMUNI VA AMAL QILISHI 

 

1.

 

Bozor iqtisodiyotining vujudga kelishi va uning  modellari.

 

2.

 

Bozor iqtisodiyotining mazmuni va uning asosiy belgilari.

 

3.

 

Bozor iqtisodiyotining afzalliklari va ziddiyatlari.

 

4.

 

Bozor tushunchasi, uning vazifalari va turlari.

 

5.

 

Bozor infratuzilmasi va uning unsurlari.

 

 

1.

 

Bozor iqtisodiyotining vujudga kelishi va uning  modellari

 

Kishilik  jamiyati  tarixiy  taraqqiyoti  davomida  tovar  xo‘jaligi  negizida  bozor 

iqtisodiyoti vujudga kelib, u borgan sari rivojlanib borishini ko‘rsatdi. XVII–XVIII 

asrlarga  kelib,  insoniyat  xususiy  mulkchilikka  asoslangan  bozor  iqtisodiyotiga 

o‘tdi.  Iqtisodiyotda  unga  xos  bo‘lgan  tub  belgilar  sekin-asta  shakllanib,  pirovard 

natijada hozirgi zamon bozor iqtisodiyotiga xos yaxlit iqtisodiy tizim tashkil topdi. 

Bozor  iqtisodiyotiga  o‘tish  tarixiy  ob‘ektiv  zarurat  bo‘lib,  kelajakda  ravnaq 

topishining, oqilona xo‘jalik yuritishga erishishning samarali yo‘li hisoblanadi.   

XX  asrga  kelib  bozor  iqtisodiyotiga  o‘tish  global,  ya‘ni  umumjahon 

voqeligiga aylandi.  Bu jarayon  murakkab  bo‘lib,  har bir  mamlakatning o‘ziga  xos 

xususiyatlari  hisobga  olinib  va  turli  modellari  asosida  amalga  oshadi.  Har  bir 

mamlakatning bozor iqtisodiyotiga o‘tishining o‘ziga xos yo‘li quyidagi omillarga 

bog‘liq: geografik o‘rni, tabiiy resurslarning mavjudligi va ularning zaxirasi,tarixiy 

taraqqiyot  darajasi,  aholining  an‘analari  va  urf-odatlari,  ishlab  chiqarish 

kuchlarining rivojlanish darajasi, jamiyatning ijtimoiy taraqqiyot yo‘nalishi. 

Ayni  vaqtda  bozor  iqtisodiyoti  umumiy  tomonlarga  ham  ega  bo‘lib,  bular: 

turli-tuman  mulkchilikka  asoslanganligi,  tovar  va  xizmatlarga  erkin  narxlar 

ustunligi,  raqobat  kurashiga  asoslanishi,  iqtisodiyotni  davlat  tomonidan  tartibga 

solishning ma‘lum tizimi mavjudligi va shu kabilarda namoyon bo‘ladi.  

Bozor  iqtisodiyoti  alohida  mamlakatlarning  xususiyatlari  va  uning  umumiy 

tomonlarining  o‘ziga  xos  qorishmasidan  iborat  iqtisodiy  tizim  bo‘lib,  iqtisodiy 

fanda har hil model tarzida ifodalanadi. 

---

83 

Bunda bozor  iqtisodiyoti  modellarini ajratishga  bir qator  mezonlar asos qilib 

olinadi. Ularning asosiylari quyidagilar: 

-

 

Davlat ijtimoiy-iqtisodiy dasturlarining maqsadi  va ko‘lami; 

-

 

Iqtisodiyotni tartibga solish usullari; 

-

 

Iqtisodiyotda davlat sektorining ulushi; 

-

 

Ish haqidagi farq va boshqa shu kabilar.