Bozor iqtisodiyoti bo‘lg‘usi iqtisodchilardan iqtisodiy voqeliklarni, iqtisodiy

27.2-chizma. Daromadlar piramidasi 

Larens  egri  chizig‘i  bilan  bog‘liq  daromadlarining  tengsizligi  darajasini 

aniqlashning  usullaridan  biri  Shvetsariya  iqtisodchisi  Paretoga  tegishli.  U 

daromadlar  taqsimlanishini  tadqiq  qilib  eng  kam  va  eng  yuqori  darajada  daromad 

oladigan  tabaqalar  ulushi  aholining  kamchilik  qismini  tashkil  etishini  ko‘rsatadi. 

Jumladan,  AQSh  da  barcha  aholiga  nisbatan  eng  kam  daromad  oluvchilar  13,5 

foizni, eng yuqori daromad oladiganlar 5-20 foizini tashkil etgan. Daromadlarning 

asosiy  qismi  o‘rtahol  qatlamlarga  to‘g‘ri  kelgan.  Daromadlarning  taqsimla-

nishidagi bu bog‘lanish iqtisodiy nazariada Pareto qonuni deb yuritiladi. 

Aholi  daromadga  qarab  guruhlanishini  daromadlar  piramidasi  orqali 

tasavvur qilish oson bo‘ladi. 

Piramidaning asosiy qismini  aholining  o‘rta qatlamlari egallaydi. Aholining 

o‘rta  qatlam  toifasiga  daromadi  tirikchilik  umumiy  qiymatidan  yuqori  bo‘lgan, 

lekin o‘rtacha daromadlar darajasidan oshib ketmaganlar kiradi.  

Daromadlar  tengsizligida  katta  farqlar  mavjud  bo‘lishining  asosiy  sababi, 

bozor  tizimiga  asoslangan  iqtisodiyotning  o‘z  xususiyatlaridan  kelib  chiqadi.  Bu 

yerda  asosiy  rolni  mol-mulkka  uy-joy,  ko‘chmas  mulk,  aktsiya  (va  boshqalar)ga 

ega  bo‘lish  omili  o‘ynay  boshlaydi.  Daromadlarning  tabaqalanishi  mulkiy  taba-

qalanishni  keltirib  chiqaradi.  Vaqt  o‘tishi  bilan  oilalarning  to‘plagan  mol-mulki 

meros  qoldirilishi  sababli  daromadlar  tabaqalanishining  kuchayishi  ro‘y  beradi. 

Har  xil  oilalar  uchun  turlicha  iste‘mol  muhiti  yaratiladi.  Ijtimoiy  tenglik  va  da-

romadlar taqsimotida adolatlilikni ta‘minlab borish muammolari yuzaga chiqadi. 

---

446 

Bunday  sharoitda  davlatning  daromadlarni  qayta  taqsimlash  vazifasi 

daromadlar  tengsizligidagi  farqlarni  kamaytirish  va  jamiyat  barcha  a‘zolari  uchun 

ancha qulay moddiy hayot sharoitini ta‘minlashga qaratiladi. 

Daromadlar  tengsizligi  kamayishining  taxminan  80  foizini  asosan  transfert 

to‘lovlari taqozo qiladi. Aniqroq aytganda davlat transfert to‘lovlari eng past daromad 

oluvchi  kishilar  guruhi  daromadining  asosiy  qismi  (70-75%)ni  tashkil  qiladi  va 

tengsizlikni yumshatishning eng muhim vositasi hisoblanadi.