Bozor iqtisodiyoti bo‘lg‘usi iqtisodchilardan iqtisodiy voqeliklarni, iqtisodiy

XVI BOB. AGRAR MUNOSABATLAR: IJARA HAQI VA RENTA  

 

1.

 

Yerning ishlab chiqarish omili sifatidagi xususiyatlari. Agrar va renta 

munosabatlari. 

2.

 

Yer rentasi va uning turlari. 

3.

 

Agrosanoat integratsiyasi. Agrosanoat majmuasi va uning tarkibi. 

4.

 

Agrobiznes  va  uning  turlari.  Respublikada  qishloq  xo’jaligini 

rivojlantirish vazifalari.  

 

1. Erning ishlab chiqarish omili sifatidagi xususiyatlari. Agrar va renta 

munosabatlari 

Yer  qishloq  xo‘jaligida  ishlab  chiqarish  faoliyatining  asosiy  shart  –  sharoiti 

sifatida chiqadi. 

Iqtisodiy    resurs    sifatidagi  yerning  xususiyati  shundan  iboratki,  uning 

umumiy  miqdori o‘zgarmas, maydoni cheklangan va inson o‘z xohishiga ko‘ra bu 

o‘lchamni o‘zgartirishga layoqatli emas. 

Qishloq  xo‘jaligida  yer  undan  foydalanilganda  boshqa  tarmoqlardan  farq 

qilib, ishlab chiqarishning asosiy vositasi hisoblanadi va  renta  shaklida daromadi  

keltiradi. 

Er  qishloq  xo‘jalik  mahsulotlarini  yetishtirishda  vosita  bo‘lib  xizmat  qilishi 

sababli,  shu  yerdagi  tuproq  muayyan  unumdorlikka  ega  bo‘lishi  zarur.  Yerning 

tabiiy va iqtisodiy unumdorligi farqlanadi. Bunda uning tabiiy unumdorligi alohida 

ahamiyatga  ega  bo‘lib,  yer  mulkdori  o‘zlashtiradigan  daromadning  darajasini 

belgilab  beradi.  Yerning  iqtisodiy  unumdorligi  unga  qo‘shimcha  ishlov  berishi, 

(organik va mineral o‘g‘itlar solish) natijasida oshirilib boriladi. 

Insonning  tuproq  unumdorligiga  ta‘siri  chegarasiz  emas.  Qachonki  yerga 

qo‘shimcha  qo‘yilgan  mehnat  va  kapital  hisobiga  olingan  qo‘shimcha  samara 

(daromad)  kamayib  borsa  keyingi  iqtisodiy  resurslar  taklifini  rag‘batlantirishdan 

to‘xtaydi. Bu unumdorlikning pasayib borish qonuni mazmunini ifodalaydi. 

Yerning tabiiy xususiyatlariga quyidagilar kiradi: 

---

240 

-

 

tabiiy  unumdorligi  va  sotish  bozorlariga  nisbatan  joylashgan  joyi.  Bu  

ko‘rsatkichlar  bo‘yicha  yerlar  sifati  va  raqobatbardoshligi  jihatdan  bir-biridan 

farqlanadi. 

-

 

yerlarning tabiiy (tuproq tipi, rel‘efi), va iqlim sharoitlari. Turli geografik 

hududlardagi  yer  uchastkalari  shu  sharoitlar  tufayli  bir  xil  unumdorlikka  ega 

bo‘lmaydi.