Bozor iqtisodiyoti bo‘lg‘usi iqtisodchilardan iqtisodiy voqeliklarni, iqtisodiy

Oligopoliya 

–  tarmoqda  u  qadar  ko‘p  bo‘lmagan  korxonalarning  mavjud 

bo‘lishi  va  hukmronlik  qilishidir.    Qaysi  tovarlar  va  xizmatlar  bozorida  nisbatan 

kam sonli ishlab chiqaruvchilar hukmronlik qilsa, shu tarmoq oligopolistik tarmoq 

hisoblanadi.  

Oligopolistik  tarmoq  bir  xil  yoki  tabaqalashgan  mahsulot  ishlab  chiqarishi 

mumkin. Ko‘pchilik sanoat mahsulotlari: po‘lat, mis, alyuminiy, qo‘rg‘oshin, temir 

va  shu  kabilar  –  jismoniy  ma‘noda  bir  turdagi  mahsulotlar  hisoblanadi  va  oli-

gopoliya  sharoitida  ishlab  chiqariladi.  Iste‘molchilik  tovarlari:  avtomobillar, 

yuvuvchi  vositalar,  sigaretlar,  maishiy  elektr  buyumlari  va  shu  kabilarni  ishlab 

chiqaruvchi tarmoqlar tabaqalashgan oligopoliya hisoblanadi. 

Oligopoliya  sharoitida  korxonalar  o‘rtasidagi  raqobat  o‘zaro  bog‘liq  bo‘ladi. 

Oligopolistik  tarmoqda  hech  qaysi  firma  o‘zining  narx  siyosatini  mustaqil 

o‘zgartirishga botina olmaydi.  

Uncha  ko‘p  bo‘lmagan  firmalarning  umumiy  o‘zaro  bog‘liqlikda  joylashishi 

yashirincha  kelishishga  qulaylik  tug‘diradi.  Yashirincha  kelishish  narxlarni  qayd 

qilish,  bozorni  bo‘lish    va  boshqacha  yo‘llar  bilan  o‘zlari  o‘rtasidagi  raqobatni 

cheklashdan  iborat.  Yashirincha  kelishish  bir  qator  shakllarda  bo‘lishi  mumkin. 

Uning  eng  oddiy  shakli  kartel  bitimi  hisoblanadi.  Kartel  bitimiga  kirgan  firmalar 

narxlar va ishlab chiqarish hajmini kelishib oladi. Kelishilgan narxni ushlab turish 

mumkin  bo‘lishi  uchun  ishlab  chiqarish  hajmi  tartibga  solinishi,  ya‘ni  bozorlar 

bo‘lingan bo‘lishi zarur. 

Narxlarni  belgilashdagi  rahnamolik  yashirincha  kelishishda  ham  o‘z  o‘rnini 

tutadigan  norasmiy  vosita  hisoblanadi.  Bunda  tarmoqdagi  katta  yoki  ancha 

samarali firma narxni o‘zgartirishi, boshqa firmalar esa uning orqasidan ergashishi 

mumkin. 

Oligopolistlar  narxsiz  raqobatga  asosiy  o‘rin  beradi.  Chunki  birinchidan, 

raqobatchilarga  reklama  va  mahsulotni  o‘zgartirish  ancha  murakkab,  ikkinchidan, 

oligopolistlar  kamdan-kam  holda  narxsiz  raqobatni  moliyalashtirish  uchun  yetarli 

moliyaviy resurslarga ega bo‘ladi. 

---

167 

Biz qarab chiqqan  raqobatning to‘rtta shaklining  har biri  milliy  iqtisodiyotda 

alohida-alohida, ya‘ni sof holda uchramaydi.  

Shu  sababli  erkin  raqobatli  bozorning  xaraqterli  belgilari  bilan,  sof 

monopoliya,  monopolistik  raqobat  va  oligopoliyaning  xususiyatlari  o‘rtasidagi 

farqlarni  ko‘rsatib  berish  foydali.  Bunday  taqqoslashni  yengillashtirish  uchun 

bozorning  keyingi  uchta  modelini  bildirish  uchun  «takomillashmagan»  yoki 

«nomukammal» raqobat degan umumiy nomdan foydalaniladi.  

Raqobatning  qarab  chiqilgan  to‘rtta  shaklidan  tashqari,  ko‘plab  bozor 

tuzilmalari  ham  mavjud  bo‘ladi.  Jumladan,  bular  monopsoniya,  duopoliya,  ikki 

tomonlama monopoliya.