|
BOZOR INFRATUZILMASI — bozorda tovarlar va xizmatlarning erkin harakatini taʼminlaydigan muassasalar, tashkilotlar majmui. Bozor infratuzilmasining asosiy unsurlari quyidagilar: birjalar (tovar, xom ashyo, fond, valyuta) va ularning tashkiliy rasmiylashtirilgan vositachiligi; kimoshdi banklari; aholi bandligini boshqarish tizimi, davlat va nodavlat bandlikka yordam koʻrsatish markazlari (mehnat birjalari); axborot texnologiyasi va ishbilarmonlik aloqalari vositalari; soliq tizimi va soliq inspeksiyalari; tijoratxoʻjalik xatari sugʻurtasi tizimi va sugʻurta kompaniyalari; maxsus reklama agentliklari, axborot markazlari va ommaviy axborot vositalari agentliklari; savdo palatalari, ishbilarmon doiralarning ixtiyoriy, davlat, jamoat birlashma (uyushma) lari; bojxona tizimi; oʻrta va oliy iqtisodiy taʼlim tizimi, auditorlik kompaniyalari; konsalting (maslahat) kompaniyalari; ishbilarmonlik faoliyatini ragʻbatlantirishga xizmat qiladigan davlat va jamoat fondlari; maxsus erkin tadbirkorlik zonalari va b. B. i. ishlab chiqaruvchilar b-n isteʼmolchilar, yaʼni xaridor va sotuvchilarni bir-birlariga uchrashtirish, bozor ishtirokchilari oʻrtasidagi oldisotdi operatsiyalarini oʻtkazish, ularning oʻzaro hisobkitoblari, shuningdek bozordagi doimiy hamkorlik va mijozlik aloqalarini oʻrnatish, ish kuchi topish va b. da yordam beradi. Bozor infratuzilmasi davlatning iqtisodiyotni tartibga soluvchi tadbirlarini amalga oshiradi.
Bozor bir qator iqtisodiy funktsiyalarni bajarib, iqtisodiy hayotning barcha jabhalariga katta ta'sir ko'rsatadi.
Bozorning eng muhim vazifasi - bu tartibga soluvchi. Bozorni tartibga solishda narxga ta'sir etuvchi talab va taklif nisbati katta ahamiyatga ega. Narxning ko'tarilishi - ishlab chiqarishni kengaytirish uchun signal, pasayish - kamaytirish uchun signal. Zamonaviy sharoitda iqtisodiyotni faqat A.Smit yozgan «ko'rinmas qo'l» emas, balki davlat tutqichlari ham boshqaradi. Shu bilan birga, bozorning tartibga soluvchi roli saqlanib qolmoqda, bu asosan iqtisodiyotning muvozanatini belgilab beradi. Bozor ishlab chiqarish, talab va taklifni tartibga soluvchi vazifasini bajaradi. Qiymat, talab va taklif qonuni mexanizmi orqali iqtisodiyotda zarur takror ishlab chiqarish nisbatlarini o'rnatadi.
Bozor rag'batlantiruvchi funktsiyani bajaradi. Narxlar orqali fan-texnika taraqqiyoti yutuqlarini ishlab chiqarishga joriy etish, mahsulot tannarxini pasaytirish va sifatini oshirish, tovar va xizmatlar turlarini kengaytirishni rag‘batlantiradi.
Bozorning keyingi funktsiyasi ma'lumotlidir. Bozor xo'jalik yurituvchi sub'ektlarga zarur bo'lgan boy axborot, bilim, ma'lumot manbaidir. U, xususan, unga etkazib beriladigan tovarlar va xizmatlarning miqdori, assortimenti va sifati haqida ma'lumot beradi. Axborotning mavjudligi har bir firmaga o'z ishlab chiqarishini o'zgaruvchan bozor sharoitlari bilan solishtirish imkonini beradi.
Vositachi funksiya bozor yetarlicha rivojlangan raqobatga ega bo‘lgan oddiy bozor iqtisodiyotida iste’molchi mahsulotning maqbul yetkazib beruvchisini tanlash imkoniyatiga ega bo‘lishidan iborat. Shu bilan birga, sotuvchiga eng munosib xaridorni tanlash imkoniyati beriladi.
Bozor dezinfektsiyalash funktsiyasini bajaradi. U ijtimoiy ishlab chiqarishni iqtisodiy zaif, hayotiy bo‘lmagan xo‘jalik birliklaridan tozalaydi va aksincha, samarali, tashabbuskor, istiqbolli firmalarning rivojlanishini rag‘batlantiradi.
Bozor turmush darajasi, ishlab chiqarishning tuzilishi va samaradorligi muammolarini ham hal qilish imkonini beradi.
Bozor umuminsoniy qadriyatlardan foydalanishga imkon beradi. Bozorning o‘zi jahon sivilizatsiyasining mulki. U milliy, mafkuraviy va boshqa xususiyatlaridan qat’iy nazar rivojlangan mamlakatlarda, rivojlanayotgan mamlakatlarda o‘z imkoniyatlarini namoyon etadi.
Bozor mexanizmi iqtisodiyotni tovar va xizmatlar taqchilligidan xalos qiladi. Nazariy jihatdan ham, amalda ham bozor iqtisodiyoti asosan mamlakatda mavjud bo'lgan resurslar (shu jumladan import) doirasida kamomadsizdir. Defitsit bozor ishtirokchilarining iqtisodiy manfaatlariga ziddir. Ehtiyojning ko'rinishi va uni qondirish o'rtasida farqlar bo'lishi mumkin. Ular jamiyatda mavjud bo'lgan ilmiy-texnik salohiyat, resurslarning mavjudligi bilan belgilanadi va vaqtinchalikdir.
Bozorda qiymatni sotish va tovarni iste'molchiga etkazish amalga oshiriladi. Bozor ishlab chiqarish va iste’mol o‘rtasidagi bog‘lovchi bo‘lib xizmat qiladi.
Bozor takror ishlab chiqarishning barcha bosqichlariga - ishlab chiqarish, taqsimlash, ayirboshlash va iste'molga ta'sir qiladi. Shu ma’noda bozor o‘zini-o‘zi tartibga soluvchi takror ishlab chiqarish tizimi bo‘lib, uning barcha bo‘g‘inlari doimiy talab va taklif ta’sirida bo‘ladi.
Ta'rif 1
Bozor sotuvchilar va xaridorlar, vositachilar va mahsulot ishlab chiqaruvchilarning oldi-sotdi maqsadida uchrashadigan joy. Birja bozorida qimmatli qog'ozlar, moliyaviy vositalar (opsionlar, fyucherslar) sotiladi. Bozor - bu xaridorlar va ishlab chiqaruvchilar o'rtasidagi doimiy ayirboshlash operatsiyalariga asoslangan iqtisodiy munosabatlarning yig'indisidir.
Bozor funktsiyalari
Do'stlaringiz bilan baham: |
