Botanika indd

64-rasm.
Bargning 
bug‘latgan suv 200 
I
ga to‘g‘ri keladi. 
suv bugslatishi

---

Bir tup o‘rta yoshdagi (30-40 yillik) shirinmiya (qizilmiya) 
yoz davomida 500-600 
I
suv bug‘latadi. Suv bug‘lanishi 
jarayoni barglardagi og‘izchalar orqali amalga oshadi.
0 ‘simliklarning ekologik guruhlari. 
Quruqlikdagi 
o‘simlik turli sharoitlarda o‘sadi. Ular muhitning turli omilla- 
riga moslashgan. Muhitning ma’lum bir omiliga moslashgan 
o‘simliklar 
ekologik guruhlar 
deyiladi. Suv muhim ekolo­
gik omildir. Suvga bo‘lgan talabiga ko‘ra o‘simliklar bir ne- 
cha guruhlarga bo‘linadi. Suvda yashovchi o‘simliklaming 
(elodeya, suv nilufari) tanasi butunlay yoki ko‘p qismi suv­
ga botib o‘sadi. Namsevar o‘simliklaming tanasi qisman 
suvga botgan holda o‘sadi (qo‘g‘a, qamish, ro‘vak). Ka- 
ram, sebarga, makkajo‘xori, bug‘doy, olma kabi o‘simliklar 
namlik yetarli muhitda o‘sadi. Suv tanqisligiga chidamli 
o‘simliklaming bargi mayda qipiqsimon (saksovul), bargi 
mayda bo‘laklarga bo‘lingan (shuvoq), seret (baliqko‘z, sar­
sazan, kaktus, agava) bo‘ladi.
ГЧ 1. Barglaming suv bug‘latishi qanday ahamiyatga ega?
Г 
M
2. Xonada o‘stiriladigan o‘simliklaming bargi nima uchun 
yuvib va artib turiladi?
3. Hamma o‘simliklar ham bir xilda suv bug‘latadimi?
4. Barglar qanday sharoitda suvni ko‘p bug‘latadi?
5. Nima uchun ko‘chatlar salqinda ekiladi?
Suvning bug‘lanishi. Og‘izcha.
0
‘zingizga ma’qul bo‘lgan o‘sim- 
likning bargli shoxchasidan kesib olib, 
uni ustiga ozroq moy quyilgan suvli 
shisha idishga soling va suvning sat- 
hini belgilab qo‘ying. Shisha idishda- 
gi suv sathi bir sutkada qancha pasa- 
yishini kuzating. Shoxcha bir sutkada 
qancha suv bug‘latganini aniqlang 
(65-rasm).
72
idishdagi suv sathi 
bir sutkada pasayish 
darajasi

---

30-§. KUZ FASLIDA 0 ‘SIMLIKLAR HAYOTIDA 
RO‘Y BERADIGAN 0 ‘ZGARISHLAR
Kuzda o‘simliklarda sodir bo‘ladigan muhim biologik 
o‘zgarishlardan bin xazonrezgilikdir. Ba’zi o‘simliklarda 
xazonrezgilik sovuq tushmasdan oldin boshlanadi. Ayrim 
daraxt va butalaming barglari kuz kelishi bilan, ayrimlarini- 
ki esa birinchi sovuqdan keyin to‘kila boshlaydi. Masalan, 
jiyda, zarang, bodom, terak, akatsiya, tikan daraxt va aylant- 
ning barglari ancha barvaqt to‘kiladi.
Xalqimiz bu faslni «Oltin kuz» deb ataydi. Buning boisi 
shundaki, birinchidan, bu davrda juda ko‘p mevalar g‘arq 
pishadi. Ikkinchidan, ko‘pchilik daraxt va butalaming bar­
gi qizg‘ish, sarg‘ish, qo‘ng‘ir rangga kirib, tabiatga ajoyib 
manzara baxsh etadi. Bir qator o‘simliklar (nastarin, atirgul, 
ligustrumning bargi uzoq vaqtgacha yashil rangini saqlaydi, 
hatto qish iliq kelganda bargi to‘kilmay turaveradi.
Kuz kelishi bilan kunlar qisqarib, quyoshdan yerga ke- 
ladigan yomg‘lik kamayadi. Yomg‘lik yetishmasligi tufayli 
hujayralarda jiddiy fiziologik jarayonlar sodir bo‘ladi. Nati- 
jada barglarga yashil rang beruvchi xloroplastlar yemirilib, 
yashil barglar asta-sekin sarg‘ish, sarg‘ish-qizg‘ish, qo‘ng‘ir- 
qizg‘ish ranglarga kiradi.
Barglar nima uchun to‘kiladi, degan savol tug‘ilishi ta- 
biiy, albatta (66-rasmga qarang). Barglar bandining novda- 
ga birikkan joyida po‘kak hosil bo‘ladi. Po‘kakning hosil 
bo‘lishi barglaming to‘kilishidan darak beradi. Barglar- 
ning to‘kilishida suv bug‘lanishining ham ahamiyati katta. 
Birinchidan, to‘kiladigan barglar orqali bir yil davomida 
o‘simliklarda to‘planib yotgan keraksiz moddalar chiqarib 
tashlanadi, ikkinchidan, ayniqsa qishda, barglar orqali suv- 
ning bug‘lanishi to‘xtaydi. 0 ‘simlik tinim davriga o‘tadi. 
Kech kuzda ildiz tuklari sovuq suvni so‘rib ololmaydi, nati- 
jada o‘simliklaming yemstki qismi suv bilan ta’minlanmay