Botanika indd

Murakkab to‘pgullar. 
Sabzi, ukrop (shivit), petrushka, 
shashir va bodiyon kabi o‘simliklarning gullari murakkab 
soyabon hosil qiladi. Murakkab soyabon asosiy gulpoyaning 
uchki qismida joylashgan oddiy soyabonchalardan tashkil 
topadi.

---

murakkab boshoq 
murakkab soyabon 
murakkab shingil 
(bug‘doy) 
(sabzi) 
(nastarin)
50-rasm.
Murakkab to‘pgullar 
Bug‘doy, arpa, javdar va bug‘doyiq kabi o‘simliklar 
to‘pguli murakkab boshoq bo‘lib, u asosiy gulpoyada joy­
lashgan oddiy boshoqchalardan tarkib topadi.
Murakkab shingil to‘pguli asosiy gulpoyada joylashgan 
shingillar (nastarin, tok)dan yoki boshoqchalar (makkajo‘xo- 
rining changchili gullari, sholi, suli)dan iborat (50-rasm).
&
1. To‘pgul deb nimaga aytiladi?
2. Oddiy va murakkab to‘pgullar bir-biridan qanday farq qi­
ladi?
3. Shingil to‘pgul nima? Unga misol keltiring.
4.
Savatcha, so‘ta va kuchalalarda gullar qanday joylashgan?
Tabiatdan yig‘ilgan, xonadagi yoki gerbariylardagi to‘p- 
guhami ko‘rib chiqing. Oddiy va murakkab to‘pgullami ajrating 
va ularning rasmini chizing.
4-laboratoriya mashg‘uloti 
Gul va to‘pgullarning tuzilishi bilan tanishish
1. Gulning asosiy qismlari bilan tanishing.
2. Pinset yordamida gulning kosachabargi, tojbargi, changchi va 
urug‘chilarini ajratib olib, lupa orqali ко‘ring va ularning gul o‘mida 
joylashish tartibini aniqlang.
3. Oddiy va murakkab gulqo‘rg‘onli gullami bir-biri bilan solishtiring.
4. To‘g‘ri va qiyshiq gullami solishtiring.
5. Lupa yordamida changchi va urug‘chining tuzilishini o‘rganing.
6
. To‘pgullaming turlari bilan tanishing.
7. Gulning tuzilishini va to‘pgul turlarining rasmlarini daftaringizga 
chizing.

---

23-§. MEVALAR
Gulli (yopiq urug‘li) o‘simliklarda urug‘lanishdan keyin 
meva hosil bo‘ladi. Meva, asosan, urug‘chi tugunchasidan 
hosil bo‘ladi.
Mevaning hosil bo‘lishida urug‘chidan tashqari, gulning 
boshqa qismlari ham ishtirok etadi. Masalan, gulqo‘rg‘on, 
gulo‘mi va boshqalar.
Mevalar, asosan, ikki xil bo‘ladi: 1. Agar u tugunchaning 
o‘zidan hosil bo‘lsa, 
chin meva 
(o‘rik, olcha, shaftoli, olxo‘ri, 
gilos) deyiladi. 2. Agar mevaning shakllanishida tugunchadan 
tashqari gulning boshqa qismlari ham ishtirok etsa, bunday 
mevalar 
soxta meva 
(olma, nok, behi) deyiladi.
Meva, birinchidan, urug‘ pishib yetilguncha uni tashqi 
ta’sirdan himoyalab turadi. Hdrinchidan, urug‘ning tarqali- 
shiga yordam beradi. Mevalaming oraliq qismi seret va qa- 
lin bo‘lsa, bunday mevalar