Botanika indd

zarpechak,  devpechak,  shumg‘iya 
kabi pa- 
razit  o‘simliklar  ayrim  yowoyi  va  madaniy  o‘simliklaming 
rivojlanishiga  salbiy  ta’sir ko‘rsatadi.
Archa,  qarag‘ay,  terak  va  boshqa  o‘simliklar  o‘zidan 
uchuvchan  modda  (fitonsid)lar  ajratib  chiqaradi.  Ajralgan 
moddalar ko‘pchilik  zararli  mikroorganizmlami  holdan  toy- 
diradi,  hatto  nobud  qiladi.
Qushlar  va  ayrim  sutemizuvchi  hayvonlar  danakli  me- 
valami yeb,  ulaming urug‘larini boshqa joylarga tarqatishga

---

sababchi bo‘ladi.  Hayvonlaming  o‘simliklarga ta’siri  xilma- 
xil yo‘llar bilan namoyon bo‘ladi.  Shunday qilib,  o‘simliklar 
hayoti  tashqi  muhitning  ayrim  ekologik  omillari  ta’sirida 
bo‘ladi.  0 ‘simliklar turlarining kamayishiga va yashash sha- 
roitiga  inson bevosita  ta’sir ko‘rsatadi.
Odamlar  xo‘jalik  faoliyatida  o‘simliklar  dunyosiga juda 
katta  ta’sir  etadi.  Ulaming  o‘simliklarga  ta’sirini 
ijobiy
  va 
salbiy
  ta’sirlarga  ajratish  mumkin.  Ijobiy  ta’sirlarga  kat­
ta  maydonlarda  xilma-xil  madaniy  o‘simliklami  ekish  va 
yuqori  hosil  olish,  o‘rmonlami  tiklash,  ochiq  joylarga 
daraxtlar ekish,  shahar va qishloqlami ko‘kalamzorlashtirish 
kabilar  kiradi.  Salbiy  ta’sirlarga  o‘rmonlami  kesish,  o‘sim- 
liklami  ildizi,  tugunagi  va  ildizpoyasi  bilan  yig‘ish  va 
o‘rish,  mol  boqish,  suv  omborlari  qurish,  yangi  yerlar- 
ni  o‘zlashtirish,  tashqi  muhitni  zararli  kimyoviy  moddalar 
bilan  ifloslash  kabilar kiradi.
Odamlaming  o‘simliklarga  salbiy ta’sirlari natijasida Yer 
yuzida  o‘simliklar  qoplami  qisqarib,  turlar  tarkibi  kamayib 
bormoqda.
Insonning  suvdan  noto‘g‘ri  foydalanishi  oqibatida  Orol 
dengizining  sathi  pasayib  ketdi,  natijada  zaharli  chiqindilar 
bilan  ifloslangan  tuproq  o‘simliklarga  salbiy  ta’sir  etmoqda. 
Daryo bo‘ylaridagi to‘qaylar quriy boshladi. Ilgarigi hosildor 
o‘tloq va pichanzorlaming  mahsuldorligi  keskin  o‘zgardi.
0 ‘rmonlar  yong‘inlardan  va  suv  bosishlardan  ham  katta 
zarar ko‘radi.  Sayyohlar ham o‘rmonlarga katta ziyon yetka- 
zadilar.  Ular chodir qurish uchun bir necha yosh daraxtlami 
kesadilar.
Inson  dorivor  o‘simliklardan  keng  foydalanadi.  Hozirgi 
davrda dorivor o‘simliklaming  1500 dan ortiq turidan dunyo 
miqyosida  foydalaniladi.  Shuning uchun ham ba’zi bir dori­
vor o‘simliklar doimiy ravishda yig‘ilishi natijasida ulaming 
zaxiralari  kamayib  ketmoqda.
91

---

©
1.  Ekologik  omil  deb  nimaga  aytiladi?
2.  Ekologik  omillar necha  guruhga  ajratiladi?
3.  Yorug‘lik va harorat omillari  o‘simlik hayotida qanday aha- 
miyatga  ega?
4.  0 ‘simliklar bir-birlariga  o‘zaro  qanday ta’sir  etishi  mumkin?
5.  Bakteriyalar  bilan  o‘simlik  ildizlari  o‘rtasida  qanday  bog‘lanish 
mavjud?
6.  Hayvonlar o‘simliklar hayotida  qanday rol  o‘ynaydi?
7.  Odamning  o‘simliklar  dunyosiga  ta’sirini  qanday  baholash  mum­
kin?
0 ‘zingiz yashab turgan joyda odamlaming o‘simliklar dunyo­
si  va  sharoitiga  ko‘rsatayotgan  salbiy  ta’sirlarini  aniqlang.  Sal­
biy ta’sirlaming  oldini  olish  chora-tadbirlarini  o‘ylab  ко‘ring.