Botanika indd

37-§.  0 ‘SIMLIKLARGA  EKOLOGIK
 
OMILLARNING  TA’SIRI
0 ‘simliklaming  hayoti  tashqi  muhit  bilan  uzviy  bog‘lan- 
gan. Tashqi muhitning o‘simlik hayot faoliyatiga ta’sir etuvchi 
ayrim  tarkibiy  qismiga 
ekologik  omil 
deb  ataladi.  Ekologik 
omillar  yig‘indisi,  o‘simliklaming 
yashash  sharoiti, 
ya’ni 
ulaming 
tashqi  muhitini 
belgilab  beradi.
Ekologik  omillar 
abiotik 
va 
biotik 
guruhlarga  ajratiladi. 
Abiotik  omillarga  o‘lik  tabiatning  tarkibiy  qismlari  kiradi. 
Ulardan eng muhimlari tuproq,  harorat,  suv,  yorug‘lik va ha- 
vodir. Biotik omillarga tirik tabiatning tarkibiy qismlari kiradi. 
Bularga  bakteriyalar,  zamburug‘lar,  hayvonlar  va  o‘simliklar 
kiradi.  Tuproq  o‘simliklaming  yashash  muhiti  hisoblanadi. 
Ulami  suv va mineral  ozuqa moddalar bilan ta’minlaydi.
Yorug‘lik va harorat ta’sirida o‘simlikda fotosintez, nafas 
olish,  o‘sish,  urug‘ning  unishi  va  mevalaming  pishishi  kabi 
muhim  hayotiy jarayonlar  sodir bo‘ladi.

---

Suv  o‘simlik  organizmi  umumiy  vaznining  60-90%  ini 
tashkil  etadi.  Sitoplazmadagi  suvli  muhitda  o‘simlik  hujay- 
rasining  asosiy hayotiy jarayonlari kuzatiladi.  Suv  oqimi bi­
lan  ozuqa moddalaming  harakati  ham  amalga  oshadi.
Yorug‘lik  yashil  o‘simliklar  uchun  juda  zarur,  chunki 
faqat  yorug‘likda  fotosintez  jarayoni  boradi.  0 ‘simliklar 
yorug‘likka  munosabatiga  qarab,  soyasevarlar,  yorug‘- 
sevarlarga  ajratiladi.
Havo  gazlar  aralashmasidan  iborat  bo‘lib,  ular  orasida 
o‘simlik  uchun  muhim  ahamiyatga  ega  bo‘lgan  kislorod 
va  karbonat  angidrid  gazi  bor.  Karbonat  angidrid  fotosin­
tez jarayonida o‘zlashtiriladi,  kislorod  esa nafas  olish uchun 
zarur.  Shamol  ham  o‘simliklaming  suv  bug‘latishi  hamda 
ba’zi  o‘simliklaming  changlanishi,  urug‘  va  mevalaming 
tarqalishida katta rol  o‘ynaydi.
0 ‘simliklar  hayotiga  tirik  organizmlar  ham  ta’sir  etadi. 
Tuproqdagi  turli  organizmlar,  jumladan,  bakteriyalar  tup­
roqda  erkin  yashab,  havo  tarkibidagi  azotni  o‘zlashtirib, 
tuproq  tarkibini  unumdor  qilishda,  dukkakli  o‘simliklar  il- 
dizida  yashovchi  tugunak  bakteriyalar  o‘simliklami  ozuqa 
bilan  ta’minlashda  muhim  o‘rin  egallaydi.  Bundan  tashqa­
ri  tuproqdagi  mikroorganizmlar  ta’sirida  organik  moddalar 
parchalanadi.  Parchalangan  moddalami  yashil  o‘simliklar 
o‘zlashtiradi.
0 ‘simliklar  bir-biriga  ijobiy  va  salbiy  ta’sir  ko‘rsatadi. 
Masalan,  yomg‘sevar  o‘simliklar  soyasevar  o‘simliklarga 
sharoit yaratsa,