Boshqaruvda elektron xukumat. Imzo va muhr. Ularning ahamiyati

Elektron sertifikatlar– busertifikatsiya tizimi qoidalariga binoan belgilangan talablarga ko‘ra elektron raqamli imzo vositalarining muvofiqligini tasdiqlash uchun hamda elektron raqamli imzo kalitining sertifikati elektron raqamli imzoning ochiq kalitining elektron raqamli imzoning yopiq kalitiga mosligini tasdiqlaydigan va elektron raqamli imzo yopiq kalitining egasiga ruyxatga olish markazi tomonidan berilgan hujjat.
ERI tizimlarining muxim vazifalaridan biri bo‘lib ochiq kalitlarni boshqarish hisoblanadi. Ochiq kalit har bir foydalanuvchiga ma’lum bo‘lganligi uchun, bu kalit aynan shunga tegishliligini isbotlovchi tekshirish mexanizmi kerak. Bir foydalanuvchi boshqa bir foydalanuvchining ochiq kaliti asliga kirishini ta’minlash, ushbu kalitlarni egri maqsadda foydalanishdan ximoyalash, shuningdek zarur bo‘lganda kalitlarni ortga qaytarish mumkinligini ta’minlash lozim.
Kalitlarni ximoyalash masalasi sertifikatlar yordamida xal etiladi. Sertifikat unda berilgan egalik ma’lumotlarni va ochiq kalitni ishonarli shaxs imzosi bilan tasdiqlaydi. Sertifikat tizimlarining ikkita turi: markazlashtirilgan va markazlashtirilmagan mavjud. Markazlashtirilmagan sertifikat tizimlarda tanish va ishonchli insonlarning o‘zaro sertifikatlarni tasdiqlash asosida ishonch to‘ri tuziladi. Markazlashtirilgan sertifikat tizimlarda esa sertifikatsiya markazlari xizmatlaridan foydalaniladi. O‘zbekistonda bir necha sertifikat beruvchi markazlar ro‘yxatdan o‘tgan. Ular:
Yopiq kalit elektron imzoning butun bir kriptografik tizimining bo‘sh bo‘g‘ini hisoblanadi. Foydalanuvchining yopiq kalitini o‘g‘irlagan odam uning egasi nomidan asl nusxasini xosil qilishi mumkin.
Shuning uchun yopiq kalitni saqlanishiga a’loxida e’tibor berishimiz kerak. Foydalanuvchi uni parol bilan ximoyalagan xolda shaxsiy kompyuterida saqlashi mumkin. Noqulay tomoni shundaki, foydalanuvchi faqat shu kompyuterdan foydalangan xolda imzo qo‘yish mumkin. Bugungi kunda yopiq kalitlarni saqlovchi bir necha vositalar mavjud:

• 
  Disketalar;
  
• 
  Smart-kartalar;
  
• 
  USB-breloklar;
  
• 
  Touch-Memory tabletkalari.
  

Bu vositalardan birining yo‘qolganligini darrov sezish mumkin va kerakli chora ko‘riladi.
Yopiq kalitni saqlashning mukammalroq vositasi – smart-kartalar hisoblanadi. Chunki bunda foydalanuvchi nafaqat ismni, balki pin-kod ham kiritishi talab qilinadi. Ammo uning ham o‘ziga yarasha kamchiliklari mavjud. Smart-kartadagi ma’lumotlarni nusxalash boshqa vositalarga qaraganda murakkabroq. “Elektron raqamli imzo” haqidagi qonunga muvofiq, yopiq kalit saqlanishi uchun javobgarlik ushbu kalit egasining o‘ziga yuklanadi.
ERIdan qanday foydalanamiz? Degan savol tug‘ilishi tabiiy. Undan foydalanish juda oson. Buning uchun xech qanday maxsus bilim va ko‘nikmalar kerak emas. Har bir ERI egasiga mukammal yopiq va ochiq kriptografik kalit shakllantiriladi. Kalit yordamida elektron hujjatlar shifrlanadi va elektron raqamli imzo xosil bo‘ladi. Kalit foydalanuvchiga alohida axborot tashuvchi: disketa, smart-karta yoki touch-memoryda taqdim etiladi. Uning saqlanishi uchun har bir shaxs o‘zi javobgar xisoblanadi.

ERIdan foydalanish bizga quyidagi imkoniyatlarni yaratib beradi:

• 
  moliyaviy yo‘qotishlarni minimallashtiradi;
  
• 
  hujjat aylanish vaqtini sezilarli ravishda qisqartiradi;
  
• 
  hujjatlarni tayyorlash, saqlash, yuborish va x.k.dagi harajatlarni ancha qisqartiradi;
  
• 
  qo‘l imzosi va muhrning o‘rnini bosadi va x.k.