Boshqaruv samaradorligi Tayanch so’z va iboralar

Boshqaruvning tеxnik vositasi
Axborot tizimi


Boshqa-ruvchi tiziм

Boshqa-riluvchi tiziм

Ishlab chi-qaruvchi va boshqaruv natijalari


Boshqaruv xarajatlari


Ishchilar soni.
Asosiy ishlab chiqarish fanlari qiymati.
Mе'yorlangan aylanma vositalar qiymati.
Boshqaruv shartlari.
Ishlab chiqarishni kontsеntratsiya darajasi.
hamkorlik darajasi



Boshqaruvdagi nisbiy xarajatlar




Boshqaruv samaradorligi, boshqaruvchi obеktning maqsadlarga erishishini ta'minlash, ya'ni xarajatlar bilan taqqoslangan holdа



Operativlik, tashkillashtirish va tejamkorlik – boshqaruvning yuqori samaradorligini muhim shartidir (36-chizma). Ishlab chiqarishni boshqarish tizimi birligi, uning samaradorlik birligini sifat tavsifotlari orqali tarmoq, kontsern va korxonada kullanilishni ifodalaydi.


Ko’rsatkich tushunchasi baholanayotgan predmetning, obektning qandaydir xususiyatlarini, jihatlarini, tomonlarini tavsiflaydi. Boshqaruv samaradorligini belgilaydigan ko’rsatkichlarni uch guruhga bulish mumkin:

1. 
   Texnikaviy ko’rsatkichlar. Bu tur ko’rsatkichlar boshqaruvning texnik vositalarini (dastgoxlar, hisoblash texnikalari va boshqalar) foydalanishning sifatlarini, belgilarini va ulardan foydalanish darajasini aniqlaydi.
   
2. 
   Tashkiliy ko’rsatkichlar. Bu tur ko’rsatkichlar boshqaruv jarayonining to’zilishi, tashkiliy to’zilma, axborot va xujjatlar bilan ishlashni aniqlovchi tavsifga egadir.
   
3. 
   Ijtimoiy ko’rsatkichlar. Bu tur ko’rsatkichlar boshqaruv apparatining mehnat shartlarini, sanitariya-gigiyena, ruxiy fiziologik, estetik tomonlarini va mehnatning ijtimoiy omillarini aniqlaydi.
   

Boshqaruv samaradorligining asosiy iqtisodiy ko’rsatkichlari quyidagilardir:

• 
  yillik iqtisodiy samara (keltirilgan harajatlar tejamkorligi);
  
• 
  boshqaruvni takomillashtirishda birvaqtli harajatlarni koplash muddati;
  

- boshqaruv apparati mehnat unumdorligining usishi.
Yillik iqtisodiy samara quyidagi tenglama orqali aniqlanadi:
E_y = E_shy – Z_u X Yen_-
Bunda, E_y –yillik iqtisodiy samara, so’m;
E_shy –yillik-shartli tejam, so’m;
Z_u –birvaqtli harajatlar, so’m;
Yen_- –solishtirma iqtisodiy samaradorlikning me'yoriy koef-fitsiyenti (ulcham, koplashning qayta me'yoriy muddatiga bog’liq).
Boshqaruv samaradorligi ikki hil usulda hisoblanishi mumkin:
E_b =R_k / Z_b va E_b =R_b / Z_b-
Bunda, E_b –boshqaruv samaradorligi;
R_k –oxirgi natija (samaradorlik korxonadan olinadi).
R_b –faqat boshqaruv apparati faoliyati natijasi;
Z_b –boshqaruv harajatlari;
Birvaqtli harajatlar boshqaruvda quyidagicha aniqlanadi:
Z_b = K + N.
Bunda, K –kapital harajatlar, sum;
N –kapital bulmagan harajatlar.
Ishlab chiqarishni boshqarishni takomillashtirishni loyihalashtirishning barcha bosqichlarida iqtisodiy samaradorlik asosiy mezon hisoblanadi. Ishlab chiqarish boshqaruvini takomillashtirishning loyihalashtirish oldi bosqichida, takomillashtirish nimadan iborat bo’ladi boshqaruvning yangi tizimi yuqori darajada samaradormi degan savollar tugiladi. Loyihalashtirish bosqichida investitsiya xajmidan, harajatlar guruhidan kelib chiqib yuqori iqtisodiy samaradorlikni aniq usullarni hisoblab chiqiladi. Boshqaruvni takomillshatirishda aniq tadbirlar ishlab chiqilgandan sung kullanilgandan keyin xaqqiy erishilgan tejamkorlik o’lchovi aniqlanishi zarur.


Boshqaruvni ijtimoiy samaradorligini Miqdoriy baxosida mulkiy takkoslash tavsifi va alohida xususiy yunalishlarga e'tiborlik xususiyati uz ifodasini topadi. Boshqaruv apparatini mehnat unumdorligida muhim holat sifatida ishchilarning umumta'lim darajasini va malakasini oshirish, moddiy-maishiy sharoitlarini yaxshilash va boshqalar nazarda tutiladi. Iqtisodiy samaradorlik boshqaruvni takomillatirishda boshqaruv apparatining mehnat va moddiy harajatlarini kamaytirish, ijtimoiy-iqtisodiy omillarni qullash, ya'ni boshqaruv xodimlarining mehnat faolligini oshirish yoki mehnat qobiliyatilari susayishining oldini oluvchi, xodimlar kunimsizligini kamaytiruvchi va ishlovchilarning maxnat sharoitlarini yaxshilovchi tadbirlarni joriy qilish muhim ahamiyat kasb etadi.
Bozor sharoitida boshqaruvni ijtimoiy yunalishi kuchaytiriladi: boshqaruvni rivojlantirish moddiy-texnika ba'zasidan ijtimoiy-madaniy yo’nalishda foydalanish, korxonaning mulkchilik vositalari ahamiyatini, ishchilarning moddiy–maishiy sharoilarini oshirish, ta'lim olish, madaniy va ma'naviy vazifalarni chuqurlashtirish.
Menejer bozor munosabatlarida xo’jalik mexanizmini ijtimoiy, iqtisodiy va rag’batlantiruvchi omillarini, mehnat jamoasi tavsifini, kuch va malaka vositalarini qullash va takomillashtirishning sir-asrorlarini tula uzlashtirib olsagina boshqaruv faoliyatining samaradorligi va natijalarini ta'minlash muhiti yaratilar ekan.