Boshqaruv samaradorligi Tayanch so’z va iboralar

Boshqaruv samaradorligi


Tayanch so’z va iboralar: Boshqaruv samaradorligi tushunchasi. Boshqaruv samaradorligini iqtisodiy ko’rsatkichlari.


Boshqaruv jarayoni ishlab chiqarish-xo’jalik faoliyatning ajralmas qismidir, uning samaradorligini korxonaning oxirgi natijalari bo’yicha xulosadan aniqlash mumkin.
Samaradorlik keng mazmunga ega bo’lib, bunda quyilgan maqsadlarga erishish natijalari bilan ishlab chiqarish harajatlarini solishtirishdan iboratdir. Lotin tilida «samara» - harakatlik, ishlab chiqaruvchilik zaruriy natijani beruvchi ma'nolarini anglatadi. U inson faoliyatining barcha sohalarida: fanda, texnikada, siyosatda va mafko’rada foydalaniladi. «Ishlab chiqarishni boshqarish samaradorligi» tushunchasida «Ishlab chiqarish samaradorligi» tushunchasini aniqlab olish lozim. Ishlab chiqarish samaradorligining oxirgi natijani foydalanilgan xajm yoki harajat resurslariga (ishlab chiqarish natijasi (samara) va harajatlar o’rtasidagi farq) munosabati deb tushuniladi. Bu tushuncha ishlab chiqarishni rivojlanish jarayoni harakatiga baxo beradi va uning sifat uzgarishlarini yoritadi.
Boshqaruv samaradorligining shunday ko’p qirraliligi, uni ifodalash uchun ko’p shaklli tushunchalarni namoyon qiladi. Quyida xoxlagan darajadagi boshqaruv tizimi asosiga kirgan samaradorlikning muhim tushunchalari keltirildi:

• 
  boshqaruv xodimlari mehnati samaradorligi;
  
• 
  boshqaruv apparatining boshqaruv faoliyati yoki uning alohida bo’limlari va tarmoqlari samaradorligi;
  
• 
  boshqaruv jarayonining samaradorligi (aniq boshqaruv qarorlarini ishlab chiqish va amalga oshirish);
  
• 
  boshqaruv tizimlarining samaradorligi (boshqaruv tabaqasi, ishlab chiqarishni boshqarishda mehnatchilarning ishtiroklarini hisobga olgan holda);
  
• 
  boshqaruv mexanizmining samaradorligi (uslublar, dastaklar, rag’batlar va rejali boshqaruv shakllari).
  

Bir tushunchadan boshqasiga o’tishda har bir keyingi tushunchaning mazmundorligi, aloqadorligi olib boradi.
Samaradorlikning o’z mazmun va mohiyatiga iqtisodiy hamda ijtimoiy tavsifga ega holat sifatida urgu beriladi. Samaradorlik turlari har hil maqsadlarni (o’zaro aloqador) va samaraning o’ziga xos shaklini (ijtimoiy va iqtisodiy) ifodalaydi.
Boshqaruv samaradorligini aniqlashda quyidagilar hisobga olinadi va mazkur doirada namoyon bo’ladi: ishlab chiqarish doirasida va iste'mol doirasida. Birinchi holatda xo’jalik hisobidagi boshqaruv samaradorligi (korxorna, firma), ikkinchidan esa, xalq xujaligidagi boshqaruv samaradorligi ilgor boshqaruv tizimini solishtirma baholash va tanlash, rejalashtirish, takomillashtirish va boshqaruvni rivojlantirish uchun xizmat qilishi mumkin. Obektni baholashga bog’liq holda samaradorlikning tulik (umumiy) va lokal (xususiy) turlarga bulish mumkin (14.1.-jadval). Birinchi holda boshqaruv tizimini samaradorligi aniqlanadi. Ikkinchidan – boshqaruv resurslarini alohida turlaridan foydalanish samaradorligi (mehnat, axborot, moddiy) aniqlanadi.
14.1.-jadval. Menejment samaradorligining turkumlanishi

Ko’rsatkichlar	Samaradorlik turlari
Samaradorlik mazmuni	Iqtisodiy, ijtimoiy
Namoyon bulish doirasi	Xalq xujaligida, xo’jalik hisobida
Baholash obekti	Tulik (umumiy), lokal (xususiy)
Maqsadli mazmuni	Rejali, xaqqiy, me'yoriy (potentsial) loyihali
hisob-kitob uslubi	Absolyut (mutlok), solishtirma

14.2-chizma. Ishlab chiqarishni boshqarish samaradorligini shakllantirish
Iqtisodiy samaradorliк

Ijtimoiy самарадорлик

Lokal samaradorliк

Tuliq samaradorlik


Boshqaruv mehnati