Boshqaruv hamda pedagog kadrlarni qayta tayyorlash va ularni malakasini oshirish

Marshrutizator bayonnomalarining vazifasi va 
ishlash tamoyili 
Oxirgi tarmoq uzellarida va barcha marshrutizatorlarda joylashtirilgan marshrutlash 
jadvali asosida marshrutlashtirish vazifasi yechiladi. Marshrutlash jadvalini avtomatik tizimda 
marshrutizatorlar maxsus xizmat bayonnomalari mos tarmoq topologiyasi shaqidagi axborotlar 
bilan almashtiriladi. Bunday turdagi bayonnomalar marshrutlash bayonnomalari deyiladi. 
Marshrutlash bayonnomalari (masalan, RIP, OSPF, NLSP)larni xususiy tarmoq bayonnoma 
(masalan, IP, IPX)lardan farqlash kerak. Bu shar ikkala bayonnomalar OSI – tarmoq darajasidagi 
modelning barcha vazifalarini bajaradi. Turli tartibli tarmoqlar orqali paketlarni adresatga 
yetkazishda qatnashadi. Biroq shu bilan birga yuqori ko‘rsatilgan birinchi bayonnomalar xizmat 
axborotlarini yi\adi va tarmoq bo‘yicha uziladi, ikkinchilari esa, foydalanuvchilarning 
ma’lumotlarini uzatadi. 
Oxirgi paytlarda tarmoqning tarkiblarini qurishda TCP/IP protokollaridan foydalanilyapti. 
TCP/IP stek to‘rtta darajaga ega: amaliy, transport, tarmoqlararo xarakat darajasi va tarmoq 
interfeyslar darajasi. TCP/IP darajalari ISO/OSI ochiq tizim o‘zaro xarakat modellaridan oldin 
ishlab chiqarilgan bo‘lsada, ko‘p darajali tuzilishiga ega bo‘lib, uning darajalari OSI darajalariga 
shartli mos keladi (rasm 6.2). 
TCP/IP to‘rta darajaga ega bo‘lib, bu darajalarning shar biri tarmoq tarkibidagi mustashkam va 
ishlab chiqarishni tashkil etishda asosiy vazifalarni bajarish uchun mo‘ljallangan. Bu darajalar 
vazifasi va ish tamoyillari ko‘rib chiqamiz: 
Amaliy daraja. TCP/IPning bu darajasi OSI modelining taqdim etuvchi, seansli, transportli 
yuqori uch darajaga mos tushadi. U foydalanuvchi ilovalari bilan taqdim etiladigan xizmatlarni 
birlashtiradi. 
OSI darajalari 
TCP/IP darajalari 
Amaliy (Application) 
Amaliy (Application) 
FTP, telnet, SNMP, SMTP, HTTP, 
TFTP 
Taqdim etuvchi (Presentation) 
Seansli (Session) 
Transport (Transport) 
Transportli (Transport) 
TCP, MDP 
Tarmoqli (Network) 
Tarmoqli (Network) 
IP, RIP, ICMP 
Kanalli (Link) 
Tarmoq interfeyslar 
Inkapsulyatsiya va adreslarni qayta 

---

40 
Физикавий (Physical) 
darajasi (Network 
Interface) 
tashkil etuvchi protokollar 
1.16 – jadval . TCP/IP ko‘p darajali arxitekturasi 
Ko‘p yillar davomida turli mamlakatlar va tashkilotlarda TCP/IP stekning ishlatilishi 
natijasida u ko‘p protokol va amaliy darajadagi xizmatlarni to‘ladi. Ularga quyidagi 
bayonnomalar – FTP (File Transfer Protocol) – fayllarni nusxalash bayonnomasi, SMTP (Simple 
Mail Transfer Protocol) elektron pochta uzatish bayonnoma, HTTP (Hypertext Transfer 
Protocol) gipermatn axborotni uzatuvchi bayonnomalar kiradi. 
Transport daraja – asosiy daraja bo‘lib, yuqori darajaga ikki xil servisni taqdim etadi: 
Kafolatli yetkazish – ya’ni uzatishni boshqarish bayonnomasi (Transfer Countrol Protocol, 
TCP). 
«Imkoniyat bo‘yicha» yetkazish («best effort») foydalanuvchilar deytogramm 
bayonnomi. Ma’lumotlarni ishonchli yetkazish uchun TCP bayonnoma logik ulashni o‘rnatish, 
ya’ni paketlarni tartiblash, ularni kvitansiyalar bilan qabul qilish, yo‘qolib qolish sholatlarida 
uzatishni tashkil etish va amaliy darajaga paketlarni qanday tartibda yuborilgan bo‘lsa, shunday 
tartibda uzatilishini yetkazishni amalga oshiradi TCP tarmoq tarkibiga kirgan kompyuterdan 
axborot oqimini xatosiz boshqa kompyuterga uzatish imkoniyatiga ega. TCP bayt oqimini 
segmentlarga bo‘ladi va ularni quyi tarmoqlararo xarakat darajalarga uzatish, bu segmentlar quyi 
daraja vositalari yordamida vazifasini belgilash punktiga yetkazgandan so‘ng, TCP bayonnoma 
yana ularni uzluksiz baytlar oqimiga yi\adi (to‘playdi) UDP–bayonnoma oddiy deytogramm 
bayonnomasi bo‘lib, ma’lumotlarni ishonchli uzatish yoki umuman qo‘yilmagan yoki yuqoriroq 
daraja vositalari bilan bajariladigan bayonnoma sholatlar uchun ishlatiladi. TCP va UDPlarning 
vazifasiga amaliy darajaga va tarmoqlar o‘rtasidagi o‘zaro xarakat darajalari orasidagi zvenolarni 
bo\lovchi rolini bajarish kiradi. 
Tarmoqlararo o‘zaro xarakat daraja bayonnoma IP (Internet Protocol) bo‘lib, u 
tarmoqchalar orasida paketlarni uzatish, ya’ni bir chegara marshrutizatoridan paket vazifani 
belgilash tarmo\iga kelib tushmaguncha uni xarakatlantirib boshqa marshrutizatorga uzatish 
vazifasini bajaradi. IP – deytagramm bayonnoma bo‘lib, o‘rnatilmagan ulanish «Imkoniyat 
bo‘yicha» tamoyil bo‘yicha ishlaydi. Bu tamoyil paketni vazifali tarmoqgacha yetkazish 
javobgarligini o‘ziga olmaydi. 
RIP (Routing Internet Protocol) va OSPF (Open Shortest First) bayonnomalari sham 
tarmoqlararo xarakat darajalariga taaluqli bo‘lib, marshrutlash jadvallarini va jadvallarini 

---

41 
modifikatsiyalarini tuzish uchun ishlatiladi.
Tarmoq interfeyslar daraja TCP/IP stek arxitekturasining ko‘p darajali steklarni tashkil etishdagi 
farqi eng quyi daraja vazifalarini interpretatsiya qiluvchi tarmoq interfeyslar darajasidir. TCP/IP 
stekining quyi darajasining vazifasi oddiy bo‘lib, u faqat tarmoqcha texnologiyalarining xususiy 
interfeyslarini tashkil uchun javob beradi. IP paketning siljishi ketma-ket «sakrash» ko‘rinishida 
berilib, bir shlyuzadan ikkinchi shlyuzaga o‘tadi. Tarmoqlararo darajadagi bayonnoma shlyuz 
marshruti bo‘yicha keyingi tarmoq adresini aniqlaydi. Tarmoq interfeyslar darajasi barcha 
ommabop fizika va kanal darajasidagi Ethernet, Token Ring, FDDI, Fast Ethernet, Gigabit 
Ethernet texnologiyalarini, global tarmoq uchun «nuqta–nuqta» ulash SLIP va PPP 
bayonnomalari va X.25, frame relay kommutatsiyalangan paketi xududiy tarmoq 
bayonnomalarni quvvatlaydi.