Boshlang`ich talim pedagogikasi fakulteti 2-3-kurs talabalari uchun ona tili o`qitish metodikasi fanidan ma’ruzalar matni

Birinchi mashg’ulot (yangi materialni o’rgatish va mustahkamlash darsi) so’z birikmasining dastlabki uchta belgisi atrofida tashkil etiladi. Mashg’ulotda sintaksis va punktuatsiya to’g’risida kirish suhbati o’tkazildi, darslik^ning 20-betidagi “Bizning Vatanimizda jasur bolalar hech qanday qiyinchilikdan qo’rqmaydilar” gapiga o’quvchilar diqqati jalb qilinib, quyidagi so’z birikmalari ajratiladi: Bizning Vatanimizda; qiyinchilikdan qo’rqmaydi; Vatanimizda qo’rqmaydi.
O’quvchilar nutqini so’z birikmalariga oid tayanch materiallar bilan boyitish uchun suhbat quyidagicha davom ettirildi (15 minut).
O’qituvchi qog’oz ko’rsatib, bu nima, deb so’radi.
-Qog’oz. Keyin sariq, qizil, ko’k rangdagi qog’ozlar ko’rsatildi: sariq qog’oz, qizil qog’oz, ko’k qog’oz. So’ngra bir qancha qalam ko’rsatildi va ularni bitta so’z bilan atash so’raldi: qalam. Keyin har bir qalamni ko’rsatib savol berildi: Bu qanday qalam?-Sariq qalam (doskaga sariq qalam birikmasi yoziladi).-Bu-chi?-Qizil qalam. –Bunisi-chi?-Qora qalam. Keyin sariq qalam, qizil qalam, qora qalam, ko’k qalam, zangori qalam birikmalari doskaga yozildi. O’qituvchi bitta qalamni o’rtasidan sindirdi. Bu qanday qalam? Bunisi-chi? Uzun qalam, qisqa qalam. Doskada quyidagi yozuvlar paydo bo’ldi.
Qalam 1) sariq qalam
2) qizil qalam
3) qora qalam
4) ko’k qalam
5) zangori qalam
6) uzun qalam
7) qisqa qalam
Doskadagi yozuvlar atrofida bolalarga quyidagi savollar berildi: Chiziqning chap tomonida nechta so’z yozilgan? Bu qalamni (sariq qalam ko’rsatildi) aniq aytish uchun nechanchi qatordagi yozuv to’g’ri keladi? Bunisi uchun-chi? (ko’k qalam ko’rsatildi). Bunisi uchun-chi? (qisqa qalam ko’rsatildi.) Savollarga ushbu javoblar olindi.
-Chiziqning chap tomonida qalam deb yozilgan. Bu qalamni aniq aytish uchun 1-qatordagi (sariq qalam) yozuv to’g’ri keladi. Bunisiga 4-qatordagi (ko’k qalam) yozuvi to’g’ri keladi. Bunisiga esa 7-qatordagi (qisqa qalam) yozuvi to’g’ri keladi.
Chiziqning chap tomoniga siyoh so’zi yozildi. Men nimani yozdim? Siyoh so’zini yozdingiz. Ruchka so’zini yoza turib, “Yana nima yozdim?” Ruchka deb yozdingiz. Qalam, ruchka, siyoh yozuvlarini nima deb ataymiz? So’z deb ataymiz (Ba’zi o’quvchilar o’quv qurollari deb ataymiz degan javob berishdi. O’qituvchi bolalarning xatosini tuzatdi). O’ng tomondagi yozuvlar ko’rsatildi: Har bir qatorda nechtadan so’z bor? Ikkitadan. Bu tomondagi yozuvlarni nima deb ataymiz? So’z birikmasi deb ataymiz (Ba’zi bolalar ikkita so’z deb ataymiz mazmunida javob berishdi. Ularning xatosi tuzatildi). So’ngra chap tomondagi yozuvlar ustiga “so’z”, o’ng tomondagi yozuvlar ustiga “so’z birikmasi” deb yozildi.
So’z So’z birikmasi
qalam sariq qalam
siyoh qizil qalam
ruchka qora qalam
Suhbatdan va doskadagi yozuvlardan foydalanib, birinchi xulosa chiqariladi: so’z birikmasi so’zlarning qo’shilishidan tuziladi. Xulosani mustahkamlash uchun quyidagi topshiriq berildi (Topshiriq kartonga yozilgan).