Boshlang`ich talim pedagogikasi fakulteti 2-3-kurs talabalari uchun ona tili o`qitish metodikasi fanidan ma’ruzalar matni

1-topshiriq
So’z birikmasi hosil qiling. So’roqlar o’rniga o’zingiz so’z o’ylab yozing.


katta
uzun qovun
?
?

Bolalar katta qovun, uzun qovun, shirin qovun kabi so’z birikmalarini tuzishdi.

O’quvchilar diqqati darslikdagi 49-mashqqa jalb qilindi. Bolalar jasur bolalar, mohir paxtakor, tadbirkor kishi, mustaqil O’zbekiston, sevimli yozuvchimiz birikmalarini o’qishdi. So’ngra birikmalar daftarlarga yozildi va har bir birikma tarkibidagi so’zlarning oldingisi biror so’roqni oladi(10 minut).
O’qituvchi quyidagi birikmalarni doskaga, bolalar daftarlariga yozishdi(5 minut).
Katta kitob, muqovali kitob, qiziqarli kitob, eski kitob, yangi kitob.
Savollar: Birikmalar tarkibida qaysi so’z takrorlanib kelgan? Kitobni turli tomondan aniqlash uchun qaysi so’zlar keltirilgan? Savollarga javob olingach, so’z birikmasining uchinchi belgisi yuzasidan xulosa chiqariladi: so’z birikmasi tobe va hokim so’zga ajraladi; so’roq hokim so’zdan tobe so’zga beriladi.
qanday? qanday? qanday?

katta kitob muqovali kitob qiziqarli kitob

Bu birikmalarda hokim so’z - kitob, tobe so’zlar katta, muqovali, qiziqarli. Bu so’zlar kitob so’zini izohlamoqda. Birikma tarkibidagi ma’nosi izohlanayotgan so’zga hokim so’z (kitob) deyiladi. Bosh so’zning ma’nosini izohlaydigan so’zga (katta, qiziqarli, muqovali) tobe so’z deyiladi. Darsda chiqarilgan xulosalarni mustahkamlash uchun quyidagi topshiriqlar bajartirildi (12 minut).
2-topshiriq
Chizmalardan foydalanib, so’z birikmalari tuzing.
? katta

bola targ’il ?
?
govmish
?

Birinchi chizmadagi so’roqlar o’rniga qanday so’z, ikkinchi chizmadagi so’roq o’rniga qanday so’z topib yozdingiz.

3-topshiriq
So’z birikmalarini ko’chiring. Hokim va tobe so’zning qaysi so’z turkumiga oidligini ustiga yozing.
ot ot
Namuna: aqlning kaliti
Valining ukasi, Vatanning tuprog’i, oltin soat.


4-topshiriq
Ikkala ustundagi yozuvlarni chog’ishtiring. Ularning farqlarini aytib berishga tayyorlaning.
stol yozuv stoli
ot chopqir ot
qo’g’irchoq chiroyli qo’ng’iroq
Ikkinchi topshiriqdagi birinchi chizmani bajarish orqali bolalar aqlli bola, odobli bola, kamtar bola birikmalarini tuzishdi va so’roqlar o’rniga tobe so’z yozilishini aniqlashdi, ikkinchi chizmani bajarish orqali katta sigir, targ’il sigir, govmish sigir birikmalarini tuzishdi va so’roq o’rniga hokim so’z yozilishini izohlashdi. Bu ish yuqorida chiqarilgan xulosalarni bir qadar aniqlashtirdi. Uchinchi topshiriq bolalarning so’z birikmasi bo’yicha bilimlarni kengaytirishga qaratilgan. Bolalar so’z birikmasining ot va otdan, sifat va otdan tuzilishini o’rgandilar. To’rtinchi topshiriq orqali so’z bilan so’z birikmasining farqlari ajratildi.
Daraxt so’zi ishtirokida otot tipidagi birikma, go’zal, serqatnov, bahavo so’zlari ishtirokida sifatot tipidagi birikmalar tuzish, tobe so’zga so’roq berishni chizmada ko’rsatish uy vazifasi qilib berildi (3 minut).