Boshlang’ich sinflarda so’z birikmasi va gap

Boshlang‟ich sinf o‟quvchilarining og‟zaki va yozma nutqini o‟stirishda sintaktik o‟yinlardan foydalanish.

Kerak so`zni tanlab ol o`yini.

Bu o`yin o`quvchilarni so`z birikmasi bilan amaliy tanishtiradi. Garchi bu sinflarda so`z birikmasi yuzasidan nazariy bilim berilmasa ham, u haqida o`quvchilar bir qator ma`lumotlar oladi. Amalda so`z birikmasi tuzadilar. Ushbu o`yinni o`tkazish uchun o`qituvchi ko`chma xattaxtaga so`zlarni ikki ustun qilib yozib keladi. O`quvchilar xattaxtadagi so`zlarbilan tanishadi, keyin chap tomondagi so`zlardan mosini qo`yib ko`chirish topshiriladi. O`yinni butun sinf bo`yicha ham parta qatorlari orasida ham o`tkazish mumkin. Qaysi guruhtopshiriqni tez va to`g`ri bajarsa, g`olib hisoblanadi. O`yin bolalarning ijodiyliigni tarbiyalaydi, o`quvchilarda ziyraklik, sinchkovlik sifatlarini va mustaqil fikrlash malakasini shakllantirishga yordam beradi.

Adashgan ikkinchi darajali bo`lakni top

O`yinda huddi yuqoridagidek ish tutiladi.gap tarkibidagi ikkinchi darajali bo`lak bajarayotgan vazifasi va qaysi gap bo`lagiga birikayotganiga qarab o`z o`rniga qo`yiladi.

1. 
   Akam universitetga kirdi bu yil.
   
2. 
   Sojida boshini sarak- sarak qilib gapirdi tez.
   
3. 
   Muattar parvarish qildi gullarni.
   
4. 
   Bobosi Dilshodaning bog`imizga mevali daraxtlar o`tkazdi.
   

Tilsim o`yini

Tilsim o`yini bolalarning mantiqiy fikrlash qobiliyatini o`stiradi.bu o`yinda soda gaplarning, ba`zan qo`shma gaplarning andazasi beriladi. Gapni tashkil etishda ishtirok etayotgan har bir so`zning necha harfdan iboratligi va qaysi tovush bilan

boshlanishi ko`rsatiladi. O`quvchilar gapning sxemasini kuzatib har bir so`zning birinchi tovushini bir necha bor ichda o`qiydi. Qolgan tovushlarni topgach gap tarkibidagi so`zlarni berilgan andoza bo`yicha to`ldiradi.

o

l

t

I

n

o

o

o

o

o

E

Yuqorida berilgan gapda o`zbek xalq maqollaridan biri yashirilgan. Oquvchilar o`qitilgan maqollarni eslab ushbu maqolni topadilar. Agar o`quvchilar maqolning javobini topishga qiynalsalar har bir so`zning oxiridagi harfdani ham ko`rsatib qo`yish yoki birinchi so`zni to`liq yozib ko`rsatish mumkin. Bir necha marta bu o`yinni takrorlangandan keyin o`quvchilar topishmoqlarni tez topa oladigan bo`ladi. Yana bir tomoni har bir so`zning necha tovushdan iboratekanligini aniq belgilab oladi. O`quvchilar yuqoridagi maqolni quyidagicha yozadi.

Oltin olma, olqish ol, Olqish oltin emas?

1-4 –sinflarning o`qish kitoblarida o`zbek xalq maqollari o`rin olgan. O`quvchilarilar ularni ushbu o`yin orqali o`zlashtirib oladi. Bu o`yinni gapning maqsadga turlarini o`zlashtirish jarayonida ham, ma`lum bir gap bo`lagini o`rganish jarayonida qo`llash mumkin. Guruhlar o`rtasida o`yin o`tkazilganda boshlang`ich sinf darsliklarida berilgan maqollardan foydalanish mumkin.

O`yinning sharti:Maqollarni toping. Gapning mazmuniga ko`ra turini aniqlang? 1.

d

T

s

t

T

b

B

q

2.

b

i

L

A

g

i

z

b

Y

b

i

z

m

Y

O`yinning sharti: maqollarni toping. Gapning egasini aniqlang. 1.

I

Ish

i

o

D

A

I

q

2.

D

Uchinchi, to`rtinchisinfo`quvchilariningo`zlarigahamo`rganilganmaqollaryuzasidangapninga ndozasinituzibraqibguruhgaberishtavsiyaetiladi.Bunday o`yinlarni topishmoqlar yuzasidan ham o`tkazsa bo`ladi.

O`yin uchun berilgan maqollarning javoblari.

1. 
   Do`st so`zini tashlama, Tashlab boshing qashlama
   
2. 
   Bilagi zo`r bir yashar, Bilimi zo`r ming yashar.
   
3. 
   Ish ishtaha ochar, Dangasa ishdan qochar.
   
4. 
   Suvsiz hayot bo`lmas, Mehnatsiz rohat.
   

3. Boshlang‟ich sinflarda so‟z birikmasi va gap ustida ishlash

Ona tili 3-sinf. Darsninf texnologik xaritasi.

Darsni mazmuni	Gap bo„laklari
Faoliyat jarayoni	Darsni usuli: Musobaqa, bellashuv, tortishuv. Darsni turi: Nazorat savollari. Darsning jihozi: Ko„rgazmalar, tarqatma materiallar, rasmlar, kitob.

Darsning maqsadlari

Ta„limiy maqsad: O„quvchilarga gap bo„laklari haqida tushuncha berish va bilim saviyasini mustahkamlash. Tarbiyaviy maqsad: Do„stlik, tabiatga va ona Vatanga bo„lgan muhabbatni singdirish. Rivojlantiruvchi maqsad: O„quvchilarni chiroyli va xatosiz yozishga o„rgatish, fikrlash doirasini kengaytirish, kasbga yo„naltirish.

Ishning bosqichlari va mazmuni	O„qituvchining	O„quvchining	Vaqti
1-bosqich Tashkiliy qism	Salomlashish. Nazoratchi axboroti. Guruhga bo„lish.	Savollarga javob beradilar	3daqiqa
2-bosqich O`tilgan mavzuni so`rash	His-hayajon gap haqidagi tushunchalar, savollar beradi. Test savollari orqali ko„rgazmali qurollar, rasmlar orqali o„quvchilar bilimini tekshirish.	Savollarga javob beradilar. Test.	5daqiqa
3-bosqich O`tilgan mavzuni mustahkamlash	His-hayajon gap bo„laklari bo„yicha tarqatma materiallar, test savollari va og„zaki savol- javoblar o„tkazish. BBB metodi.	“BBB” metodida ishtirok etadilar.	5daqiqa
4-bosqich Yangi mavzu bayoni	O„quvchilarga gap bo„laklari haqida tushuncha berish. Kim xatosiz va chiroyli yozish mashqini o„tkazish. Gap bo„laklarini aniq tushuntirish.	Ifodali o„qiydi, chiroyli yozadi.	20 daqiqa
5-bosqich Yangi mavzuni mustah- Kamlash.	Gap bo„laklarini tushuntirish. Mustaqil savol-javoblar o„tkazish, takrorlash.	Mustaqil fikrlaydilar, tushunchaga ega bo„ladilar.	7 daqiqa
6-bosqich Dars yakuni	Darsning yakunida o„quvchilarning ballari hisoblanadi va ular baholanadi. Darsda faol qatnashgan o„quvchilar rag„batlantiriladi. Uy ishi beriladi.	Baholanadilar.	5 daqiqa

Kutilgan natija

O„qituvchining. O„quvchilarga gap bo„laklari haqida tushuncha berib, ularni chiroyli xatosiz yozishga va shu fanga bo„lgan qiziqishini oshiradi.

O„quvchining. Gap bo„laklari bilan tanishadi. Chiroyli va xatosiz yozishni o„rganadi, fikrlash qobiliyatini oshiradi.

O„zbekiston Respublikasining Davlat madhiyasi.

A.Oripov so„zi. M. Burxonov musiqasi. Serquyosh, hur o„lkam, elga baxt najot, Sen o„zing do„stlarga yo„ldosh, mehribon. Yashnagay to abad ilmu fan , ijod, Shuhrating porlasin toki bor jahon.

Naqorat Oltin bu vodiylar – jon O„zbekiston, Ajdodlar mardona ruhi senga yor!

Ulug„ xalq qudrati jush urgan zamon, Olamni mahliyo aylagan diyor!
Bag„ri keng o„zbekning o„chmas iymoni, Erkin, yosh avlodlar senga zo„r qanot !

Istiqlol mash‟ali, tinchlik posboni, Haqsevar ona yurt, mangu bo„l obod.

Naqorat Oltin bu vodiylar – jon O„zbekiston, Ajdodlar mardona ruhi senga yor!

Ulug„ xalq qudrati jush urgan zamon, Olamni mahliyo aylagan diyor!

1. Tashkiliy qism.

O„qituvchi:

1. 
   Salomlashish. Hamma. Odobning boshi salom, Dilingda bo„lsin kalom. Shuning uchun deymizki. Assalomu alaykum! O‟qituvchi:
   

Qani ayting bolalar, Tog„dagi gul lolalar. Daftar, ruchkalar bormi? Darsga hamma tayyormi?

O„quvchilar: Sabog„ingiz puxta bilib olganmiz.

“5” ball uchun tayyor bo„lib kelganmiz.

2. O„tilgan mavzuni mustahkamlash.

O‟qituvchi:O„quvchilar biz o„tgan darsda his-hayajon gapni o„tgan edik. Biz hozir qisqacha tarqatma materiallar orqali mustahkamlaymiz. Avval sinfimiz o„quvchilarini uch guruhga bo„lamiz. “Yulduzchalar”, “Oymomo”, “Quyoshjon”. Hozir men tarqatma materiallarni “Yulduzchalar”, “Oymomo”, “Quyoshjon” guruhlariga tarqatib chiqaman.

Tarqatmali materiallarga mana bunday yozilgan. “Yulduzcha” guruhiga

1. 
   His-hayajon gap deb nimaga aytiladi?
   
2. 
   His-hayajon gapga qanday belgi qo„yiladi?
   
3. 
   His-hayajon gapga misollar keltiring.
   
4. 
   Bahor haqida his-hayajon bilan gapirib bering. ”Oymomo” guruhiga
   

1. 
   Oh asal juda mazali! His-hayajon gapni toping.
   
2. 
   Nima uchun so„roq gap deyiladi?
   
3. 
   So„roq gapga gap tuzing.
   
4. 
   His-hayajon gap bilan, so„roq gapning farqi nimada? “Quyoshjon” guruhiga
   

1. 
   Darak gap deb nimaga aytiladi?
   
2. 
   Darak gap haqida gap tuzing.
   
3. 
   Darak, so„roq, undov gapning bir-biridan farqi qanaqa?
   
4. 
   Kuz haqida 1 ta gap tuzing.
   

O‟qituvchi:O„quvchilarga javob berishlari uchun 5 daqiqa vaqt beriladi. Baholar rangli jetonlar orqali beriladi.


5 ball har bir to„g„ri javobga 5 ball 1 ta xatosi bo„lsa

3 ball 3-4 ta xatosi bo‟lsa

O‟qituvchi:Tarqatmalar bo„yicha quyidagicha ballar olindi. “Yulduzchalar” - 24 ball

“Oymomo” - 17 ball “Quyoshjon” - 19 ball

O‟qituvchi:O„quvchilar sizlarning xotira charxingizni sinab ko„ramiz. Hozir si ”Mustaqillik maydoni” to„g‟risida so„zlab berasizlar. Qani qaysi guruhda tez va

ko„p gap aytib beradi va doskada 1 tadan so„zni xatosiz va chiroyli yozib beradi. Masalan: Mustaqillik, Vatan, Ezgulik.

“Yulduzchalar” - 16 ball “Oymomo” - 16 ball “Quyoshjon” - 19 ball

O‟qituvchi:Uyga berilgan topshiriqlar o„quvchilardan so„raladi.

O‟quvchilar:Qo„l ko„tarishadi. O„qituvchi bir o„quvchidan so„raydi. 103- mashq deb javob berishadi. 3 ta guruhdan bitta-bittadan o„quvchidan og„zaki so„raladi. ”Biz sportni sevamiz” mavzusida 4-5 ta gap tuzish.

“

Yulduzchalar”. Sog„ tanda, sog„ aql. 1 ta xato bo„lganligi uchun 5 ball. “Oymomo”.

Sport kishini chiniqtiradi. 2 ta xatosi borligi uchun 4 ball. “Quyoshjon”. Sport bu do„stlikdir. 2 ta xatosi borligi uchun 4 ball.

O‟qituvchi:Shuning bilan o„tilgan darsni mustahkamlab oldik. O„tilgan dars bo„yicha kimlarda savollar bor?

O‟quvchilar: Savollar yo„q hammasiga tushundik.

Dam olish daqiqasi.

Qani bir dam olish daqiqasini o„tkazib olaylikchi.

1. 
   Bir, ikki, uch, to„rt.
   
2. 
   Raz, dva, tre, cheteri.
   
3. 
   Eng, du, turva, kadr.
   
4. 
   One, two, thre, four. Derazani ochaman,
   

Toza havo kirsin deb. Gimnastika qilaman.

Tanim sog„lom bo„lsin deb.

Qo„llarni yuqoriga ko„tarib 10,20,30,40,50,60,70,80,90 o„yinni matematika faniga, rus tili, fransuz tili, ingliz tili faniga bog„laymiz.

O‟qituvchi:1,2,3.

O‟quvchilar:O„tiramiz tinch.

O‟qituvchi:Endi bolajonlar, yangi mavzuni boshlaymiz.

3. Yangi mavzu. Gap bo„laklari.

O‟qituvchi:Gapda so„zlar ma„nosiga qarab, ma„lum bir vazifani bajaradi. Mustaqil ma„noli so„z gapning bo„lagi bo„lib keladi. Quyosh nuri olamni yoritadi gapida fikrni o„ziga qaratayotgan bo„lak nur so„zi bo‟lsa, u haqda fikr bildiruvchi bo„lak yoritadi so„zidir. Har ikkala bo„lak gapning asosini tashkil etadi. Nur, yoritadi gapdagi boshqa so„zlar gapning asosiy mazmunini bildiradi.

Gapning asosiy mazmunini tashkil etgan gap bo„laklari bosh bo‘lakdir. Asosiy mazmunni to„ldirish uchun qo„llaniladigan bo„lak ikkinchi darajali bo‘lakdir. G„ayratli bola charchash nimaligini bilmaydi. Bola bilmaydi bosh bo„lak, G‘ayratli, charchash ikinchi darajali bo„lak.

O‟qituvchi:Qani o„quvchilar daftaringizga 104-mashq deb yozing. Diqqat bilan eshiting. Matnni o„qiyman va matnda nechta gap bo„lagi borligini

aniqlayman. Gapda so„zlar qanday vazifani bajaradi? Bu mashqni ”Aqliy hujum” mashqi orqali bajaramiz.

O„qituvchi o„quvchilarga 1 daqiqa ichida gaplarda nechta so„z borligini so„raydi va baholaydi.

”Yulduzchalar” – bir bola qo„l ko„tarib, 1-gapda 5 ta so„z bor. Ikkinchi o„quvchi

Sport - bosh bo„lak, uchinchi o„quvchi boshlanadi ikkinchi darajali bo„lak.

”Oymomo” guruhi – bir o„quvchi 2-gapni tahlil qiladi. G‘olib bosh bo„lak, ikkinchi o„quvchi oldi ikkinchi darajali bo„lak.

“Quyoshjon” guruhi. 2-gapni tahlil qiladi. Maktab direktori jamoamizni tabrikladi Bir o„quvchi direktori gapning bosh bo„lagi, ikkinchi o„quvchi tabrikladi ikkinchi darajali bo„lagidir.

O„qituvchi:Qolgan ikita gapni doskada kim xatosiz chiroyli yozadi musobaqasi orqali o„tkazamiz.
”Yulduzchalar” Sport kishini jismonan chiniqtiradi.

”Oymomo” O„quvchilar sport bilan muntazam shug„ullanadilar. O‟qituvchi:Aziz o„quvchilar daftaringizga chiroyli qilib yozib oldingizmi? O‟quvchilar:Ha.

O‟qituvchi:Hozir daftarimizga kichkina test savollarini yozamiz.

”Yulduzchalar” G„ayratli bola charchamas gapdagi bosh bo„laklarni toping.

A) Bola, B) G„ayratli C) Charchashni “Oymomo” Sport kishini jismonan chiniqtiradi. Gapdagi ikkinchi darajali bo„laklarni toping.

A) Sport B) kishini C) chiniqtiradi.

« Quyoshjon » Maqsadga ko„ra nechta gap bor ?

A) 1 ta B) 2 ta C) 3 ta O‟qituvchi:Testlarga qo„yilgan ballar.
“Yulduzchalar”.
“Oymomo”.
“Quyoshjon”

O‟qituvchi:Endi 105-mashqni daftarimizga yozamiz. Bu mashqni “O„yin ichida o„yin” darsi orqali o„tkazamiz. Birinchi “Lotariya” o„yinini o„tkazamiz. “Lotariya” o„yini orqali “Do„stlik bog„iga” yo„l olamiz. Bog„ning darvozasidan kirsangiz 3 ta yo„l bor mana shu yo„llarga “Borsa kelmas”, “Borsa kelar”, “Borsa xavfli”. Uchta guruhdan bittadan o„quvchi chiqib lotariya belitini oladi. Bunda belitlarga “Borsa kelmas”, “Borsa kelar”, “Borsa xavfli” deb yozilgan. O„quvchilar olgan shartlarini o„z guruhlariga e„lon qilishadi. Har bir guruhdan bittadan o„quvchi qo„llaridagi shartlari bilan ”Do„stlik bog„i” darvozasi oldiga boradi. U yerda ya‟ni sinfxona gullarini stol ustiga uch qator qilib qo „yamiz va har bir qator boshiga shartlarni qog„ozda yozib ilib qo„yamiz. Shartlarni olgan o„quvchilar o„z yo„llarida davom etish uchun ”Do„stlik bog„i” dagi daraxtlardan savollarni oladi. Kimki savollarga to„g„ri javob bersa, yo„lida davom etadi. Agarda savollarni, topshiriqlarni bajaraolmasa o„yin to„xtatiladi.

Daraxtdagi savollar.

1. 
   Birinchi gapdagi gapni asosini tashkil qilgan so„zni toping.
   
2. 
   Ikkinchi gapdagi asosiy mazmunni to„ldirgan gapni toping.
   
3. 
   Uchinchi gapdagi gapning bosh bo„lagi va ikkinchi darajali bo„lagini toping.
   
4. 
   Gapning maqsadga ko„ra turlari.
   
5. 
   Gapning mazmuniga ko„ra turlari.
   

Har bir guruh o„z qo„lidagi savollariga og„zaki javob beradi. Har kim o„z guruhining savolini daftariga yozib tahlil qiladi.

1. 
   “Yulduzchalar” guruhi
   

Fermer xo„jaligi mo„l hosil yetishtirdi. Xo„jalig(i) yetishtirdi – gap asosi; fermer
(xo„jaligi), mo„l hosil (yetishtirdi) – asosiy mazmunni to„ldirgan bo„laklar.

2. 
   “Oymomo” guruhi. Ekinlar tuproqdan yaxshi oziqlanadi; tuproq(dan) oziqlanadi gapning asosini tashkil qiladi. (Ekinlar) tuproqdan yaxshi (oziqlanadi) gapning
   

asosiy mazmunini to„ldiradi.

3. 
   “Quyoshjon” Yaxob suvi yerning sho„rini yuvadi; suvi(sho„ri) gapning asosini tashkil qiladi; yaxob(yuvadi) asosiy mazmunni boldiradi. Gap noto„g„ri tahlil qilindi.
   

O‟qituvchi:105-mashqni gapning mazmuniga qarab tahlil qilib oldik. Hamma tushundimi? “Quyoshjon” guruhi yo„lida davom etmay orqasiga qaytdi.

O„quvchilar men sizlarga mana shu mashq bo„yicha men sizlarga sonlarning o„sib borish tartibida 1 ta so„z yozaman. Savolga guruh o„quvchilarining javobiga qarab ball qo„yiladi.

80	1	30	50	70	20	10	60	40	15
i	Y	sh	I	D	i	e	R	T	t

O‟qituvchi:Kim aytadi jadvalga qanday so„z yozilgan? O‟quvchilar:Yetishtirdi.

O‟qituvchi:yetishtishtirdi so„zi gapning asosini tashkil qiladimi yoki asosini to„ldirgan gapni?

O‟quvchilar:Gapning mazmuniga ko„ra asosini tashkil qiladi. O‟qituvchi:yetishtiradi so„ziga kim gap tuzadi?

“Yulduzchalar” Dehqon paxtani yetishtiradi. “Oymomo” Bog„bon daraxtlarni yetishtiradi.

“Quyoshjon” Tuproqda o„simliklar yetishtiriladi. O‟qituvchi:Qani bolalar dam olish daqiqasiga to„xtalib otamiz. Maktab degan

Shunday joy

Yurub turgan poyezday Kechga qolsang bir nafas Seni ko„rib o„tirmas.

4. 
   Darsni mustahkamlash. O‟qituvchi:Aziz o„quvchilar darsimizni bir nechta savollar bilan mustahkamlaymiz.
   

“Kim tez javob beradi?” o„yini.

1. 
   Gap nima?
   
2. 
   Gap mazmuniga ko„ra necha tur?
   
3. 
   Gap maqsadga ko„ra necha xil?
   
4. 
   Gapning asosini tashkil etgan so„zlardan gap tuzing.
   
5. 
   Yaxob so„zining ma„nosini ayting.
   
6. 
   Sportning bizga qanday foydasi bor?
   
7. 
   Gapning asosini to„ldirgan so„zlardan namuna ayting.
   
8. 
   2013-yil qanday nomlandi?
   
9. 
   Biz Vatanimizni nima uchun sevamiz?
   
10. 
    Siz o„z ota-onangizni qanday hurmat qilasiz? “Yulduzchalar” guruhi.
    

1-s 7-s

4-s 10-s

“Oymomo” guruhi.

2-s 6-s

3-s8-s

“Quyoshjon” guruhi

4-s 10-s

6-s 8-s

5. Uyga vazifa 106-mashq.

6. 
   Darsni yakunlash.
   

O‟qituvchi:Mana o„quvchilar bugungi ona tili darsimiz tugadi. Endi 3 ta guruhning olgan ballarini hisoblaymiz. Guruhlarning umumiy ballari.

”Yulduzchalar” guruhi: 77 ball. ”Oymomo” guruhi: 76 ball.

”Quyoshjon” guruhi: 80 ball O‟qituvchi:Bugungi darsimizda 1- o „rin ”Quyoshjon” guruhi

2. 
   o „rin ”Yulduzchalar” guruhi
   
3. 
   o „rin ”Oymomo” guruhi olishdi.
   

O‟qituvchi:Darsda yaxshi ishtirok etgan o„quvchilarga rag„bat kartochkasi berdi. Rangli rasmlar, ruchka, qalamlar berdi. Shuning bilan bugungi darsimiz tamom. Sizlarga har doim sog„lik tilab qolaman.

DARSNING MAVZUSI: Gap va so`z.

1	Tashkiliy qism	5 daqiqa
2	O`tgan mavzuni so`rash	5 daqiqa
3	O`tilgan mavzularni mustahkamlash	5 daqiqa
4	Yangi mavzu bayoni	20 daqiqa
5	Yangi mavzuni mustahkamlash	5 daqiqa
6	Dars yakuni. Baholash va uyga vazifa berish	5 daqiqa

Ish bosqichlari va mazmuni	Faoliyat mazmuni
	O`qituvchining	O`quvchining
Faoliyat jarayoni	Dars uslubi: noan‟anaviy, yangi bilim beruvchi Dars turi:ko`rsatmalilik, suhbat,

	aralash Dars jihozi: plakatlar, testlar, tarqatma didaktik materiallar, rasmlar, jadvallar, meva sabzavotlar.
Dars maqsadlari:	Ta‟limiy: O`quvchilarga nutq, gap, so`z haqida o`rgatish Tarbiyaviy: Vatanni sevishga, uni asrab-avaylashga, buyuk ajdodlarimizdan faxrlanishga, yo`naltirish Rivojlantiruvchi: O`quvchilarning og`zaki va yozma nutqini, boyitish. Husnixat bilan xatosiz yozish malakalarini rivojlantirish
I. Tashkiliy qism.	Salomlashish, o„quvchiularni darsga jalb qilish. Navbatchi bilan savol-javob o„tkazish. Dars qoidasini eslatish.	Tinglashadi. Savollarga javob berishadi
II. O`tgan mavzuni so`rash	O`tilgan mavzu yuzasidan savol javob qilish. Ko`rgazmali qurollar orqali 1-sinfda o`tilgan mavzularni so`rab, uyga vazifani tekshirish.	Amaliy topshiriqlarni bajaradilar. Yozib oladilar.
III. O`tilgan mavzularni mustahkamlash	Ko`rgazmali qurollar orqali 1- sinfda o`tilgan mavzularni so`rab mustahkamalash. Interfaol usullardan foydalanish.	Tinglashadi. Savollarga javob berishadi, yozib oladilar.
IV. Yangi mavzu bayoni	O`quvchilarning gap va so`z haqidagi bilimlarini boyitish. Darslik bilan ishlash. Nutq, gap, so`z mavzusi haqida o`quvchilarga yangi ma‟lumotlar berish.	Tinglashadi. Savollarga javob berishadi, yozib oladilar.
V. Yangi mavzuni mustahkamlash	Rasmlar asosida so`zlar, gaplar, matnlar tuzadish. Matnga sarlavha qo`yish.	Tinglashadi. Savollarga javob berishadi, yozib oladilar.
VI. Dars yakuni.	O`quvchilar bilimlarini baholash, rag‟batlantirish va uyga vazifa berish

Darsning borishi:

1. 
   bosqich. Tashkiliy qism .
   

1. 
   Salomlashish.
   
2. 
   Navbatchi bilan suhbat.
   

-Bugun sinfda men navbatchiman.

-Hozir diyorimizda oltin kuz fasli.

-Bugun havo iliq.

- Bog`bonlar va dehqonlar yeg`im-terim yumushlarini tugatmoqdalar. Dars qoidasi bilan tanishtirish.

Vaqtdan unumli foydalanish. O`ng qo`l qoidasi.

O`zaro hurmat Intizom.

Faol ishtirok etish. M‟anaviyat daqiqasi. O`qituvchi: Bolajonlar,

-Esonmisiz ,omonmisiz Bugun darsga tayyormisiz? O`quvchilar xor bo„lib:

Rahmat ustoz omonmiz Bugun darsga tayyormiz. O`qituvchi: Vatan nima?

O`quvchi: Vatan bu biz tug`ilib o`sgan uyimiz, mahallamiz, shahrimiz, tumanimiz ona diyorimiz.

O`qituvchi: Siz qaysi Respublikada yashaysiz? O`quvchi: O`zbekiston Respublikasida yashaymiz.

O`qituvchi: O`zbekiston Respublikasi qachon mustaqillik erishdi ? O`quvchi: -1991 yil 31-avgustda. Har yili 1-sentabrda mustaqilligimizni nishonlaymiz.

O`qituvchi:-Bu yil mustaqilligimizga necha yil to`ldi ?

O`quvchi: -21 yil.

O`qituvchi:- O`zbekiston Respublikasining poytaxti qaysi shahar ? O`quvchi:-Toshkent shahri.

O`qituvchi:-O`zbekistonda qancha millat yashaydi? O`quvchi:-100 dan ortiq millat yashaydi.

O`qituvchi:-O`zbekistonda nechta viloyat bor ?

O`quvchi: -12 ta.Toshkent, Namangan , Samarqand, Buxoro, Andijon, Farg`ona, Xorazm, Sirdaryo , Qashqadaryo, Surxondaryo, Jizzax , Navoiy.

O`qituvchi:-Biz qaysi viloyatda yashaymiz ? O`quvchi:-Samarqand viloyatida.

O`qituvchi:-O`zbekistonda kimlar yashaydi ?

O`quvchi:-Ko`proq o`zbeklar yashaydi. Shuning uchun O`zbekiston deyiladi. O`qituvchi:- O`zbekiston Respublikasining prezidenti kim?

O`quvchi:-I. A. Karimov.

2. 
   bosqich. O`tgan mavzuni so`rash O`qituvchi:
   

-Shirin aziz bolajonlar Bog`dagi gul lolajonlar. Yaxshi yotib turdingizmi Uyda siz dars qildingizmi? O`quvchilar:

-Yozda yaxshi dam oldik Dars ham qildik, bajardik. Guruhlarga bo`lish

1. 
   guruh “Oy”
   
2. 
   guruh “Quyosh” 3-guruh “Yulduz”
   

-Oyni kimga o`xshatamiz?

-Otamizga.

-Quyoshni kimga o`xshatamiz?

-Onamizga

-Yulduzlar kimlar?

-Yulduzlar bizlar.

1-topshiriq. “Bingo o`yini”

Shaxs va narsa nomini bildirgan so‟zlar.
Shaxs va narsa belgisini bildirgan so‟zlar.
Shaxs va narsa harakatini bildirgan so‟zlar
Shaxs va narsa sonini bildirgan so‟zlar
Kishilar ismini bildirgan so‟zlar
Shaharlar nomini bildirgan so‟zlar

3. 
   bosqich. O`tgan mavzuni mustahkamlash 2-topshiriq.”Domino” o`yini
   

Darsllik bilan ishlash

4. 
   bosqich. Yangi mavzu: Gap va so„z Husnixat daqiqasi o„tkaziladi.
   

A a

3-topshiriq. “Men kimman? “ o`yini.

Bir o`quvchi doskaga chaqiriladi. Quyon rasmini faqat shu o„quvchi ko„radi va o„rtoqlaridan uning kimligini topish uchun savollar beradi. . Doskaga chiqqan o`quvchi o`quvchilardan so`raydi.

-Men jonsizmanmi? (Yo`q)

-Jonlimanmi? (Ha)

-Parrandamanmi? (Yo`q)

-Hayvonmanmi.(Ha)

-Kattamanmi? (Yo`q)

-Kichkinamanmi? (Ha)

-Rangim qorami? (Oq, kulrang,qorasan)

-Uy hayvonimanmi?(Ba‟zi insonlar seni boqishadi)

-Unda men quyonmanmi?(Ha)

O`quvchilar yashirin rasmlarni topadilar. So`z tarkibini tahlil qiladilar. Shu so`zlar ishtirokida gaplar tuzib, matn yaratadilar. Sarlavha qo`yib, daftarlariga yozadilar . Bosh bo`laklarni aniqlab tagiga chizadilar.

Dam olish daqiqasi. Shamol g`ir –g`ir etadi Daraxtlar silkinadi Shamol sekin pasaydi, Daraxtlar qad ko`tardi.

O„quvchilr she‟rni jismoniy harkatlar bilan bajaradilar.

Mustahkamlash.

“Aqliy hujum” metodi o`tkaziladi.

1-guruh

1. 
   So`roq gapga misol keltiring.
   
2. 
   O`zbek alifbosida harflar nechta?
   
3. 
   Alifboda necha tur harflar bor ?
   
4. 
   Gap oxirida qanday tinish belgilar qo`yiladi?
   
5. 
   So`zlar qanday ma`nolarni bildiradi ? 2-guruh
   
6. 
   So`zlar nimalarga bo`linadi?
   
7. 
   Qaysi tovushlar bo`g`in hosil qiladi?
   
8. 
   Qanday so`zlarni bosh harf bilan yozamiz?
   
9. 
   Nima uchun unli harf deyiladi.?
   
10. 
    Gap qanday bo`laklardan tuziladi? 3-guruh
    
11. 
    Nimani yozamiz , ko`ramiz, o`qiymiz?
    
12. 
    Nima qildi ? so`rog`iga javob bo`lgan so`zlarga misol keltiring.
    
13. 
    Shirin, baland , odobli so`zlariga so`roq bering.
    
14. 
    Nomini bildirgan so`zlar tagiga qanday chiziq chizamiz?
    
15. 
    Gaplar ifoda maqsadiga ko`ra qanday turlarga bo`linadi? 1-Mashq. Rasmga qarab hikoya tuzing.
    

Rasmlardan foydalanib gaplar tuzib yozish. Sarlavha topib, matn tuzadilar.

1. 
   Mashq. O„qing. Matnda nechta gap bor.
   

Biz Vatanimiz – jonajon O„zbekistonni onamiz deb sevamiz. Shuning uchun uni ona Vatan deb ardoqlaymiz. Ona Vatanimiz go„zal va bepoyon.

Savollar

1. 
   Og„zaki nutqda bir gap boshqasidan qanday ajratiladi? Yozma nutqda-chi?
   
2. 
   Matndan ikkita gapni ko„chiring va ularni tekshiring.
   

1. 
   Biz Vatanimiz – jonajon O„zbekistonni onamiz deb sevamiz.
   
2. 
   Ona Vatanimiz go„zal va bepoyon 3- Mashq. Sherni o„qing.
   

Do„stlar, mening yurtimni O„zbekiston deydilar.

Dong„ i tutgan dunyoni Bog„- u bo„ston deydilar.

Zafar diyor Savollar

1. She‟rda nechta gap bor? Ikkinchi gapni ko„chiring. Shu gapda nechta so„z bor?

Dong„ i tutgan dunyoni Bog„- u bo„ston deydilar. Gapda 6 ta so„z bor.

4. 
   mashq. Maqollarni o‟qing.
   

Ona yurting – oltin beshiging.

Ona yerning tuprog‟i – ona suti dek aziz.

Savollar

1. 
   Nima uchun shunday deymiz? O‟ylab ko‟ring. 2.Ko‟chiring. Yozganingizni bo‟g‟inlab o‟qib,
   

tekshiring.

4. bosqich. Yangi mavzuni mustahkamlash.

„Klaster“ metodi qo‟llaniladi. 1-guruh Kim so‟rog‟iga javob bo‟ladigan so‟zlarga misollar topadi.

2-guruh Nima so‟rog‟iga javob bo‟ladigan so‟zlarga misollar topadi.

3. 
   guruh Qayer so‟rog‟iga javob bo‟ladigan so‟zlarga misollar topadi
   

O‟qituvchi: Bolajonlar, Vatan deganda nimani tushunasiz? Fikrlaringizni “Klaster” metodi orqali tasvirlab bering.

6-bosqich. Darsning yakuni.

Dars davomida faol ishtirok etgan o`quvchilarni rag`batlantirish. Guruhlar ballarini hisoblash. O`quvchilar ballarini e‟lon qilish.

O„qituvchi:

Mana bolajonlarim, Darsimiz bo`ldi tamom. Ammo mening sabog`im, Etadi hali davom.

Sizga hali juda ko`p Bilim tuxfa etaman. Sizlarni dono qilgach Maqsadimga yetaman.

Dars savollar bilan yakunlanadi.

• 
  Dars sizga yoqdimi ?
  
• 
  Nima uchun yoqdi ?
  
• 
  Bugungi darsimizda qaysi mavzularni takrorladik?
  
• 
  Qanday ishlarni bajardik?
  
• 
  Guruhingiz to`plagan ballardan xursandmisiz?
  
• 
  Qaysi guruhni yaxshi ishladi deb o`ylaysiz?
  

-Nima uchun?

XULOSA

Bir soatlik dars ishlanmamni xulosa qismini yakunlar ekanman, quyidagi oldimga qo„ygan maqsadlarimga erishdim deb o„ylayman. Mana shu bir soatlik ona tili darsimizda o„quvchilar DTS talablarida ko„rsatilgan bilim, ko„nikma va malakaga ega bo„ldilar. Dars jarayonida o„tilgan mavzu bo„yicha o„quvchilarga dars mustahkamlanib tushuntirildi. O„tilgan va yangi mavzular bo„yicha yangi usullardan foydalanib, o„quvchilarning bilimini jetonlar orqali baholab borildi. Darsda ”Test savollari”, ”Kim chiroyli yozadi?”, jadvalni to„ldirish, ”Do„stlik bog„i”, ”Aqliy hujum” usullaridan foydalandim. O„quvchilar DTS talablarida ko„rsatilgan bilimni o„z qobiliyatlariga yarasha tushundi va o„rgandi. Gapning maqsad va mazmuniga ko„ra turlarini dars davomida yaxshi o„zlashtirdi.

O‟quvchilarda gap bo‟laklari haqidagi tasavvurni o‟stirish gapni o‟zlashtirishda yetakchi hisoblanadi. Birinchidan, boshlang‟ich sinf o‟quvchilari gap bo‟laklarini ikkita katta guruhga (bosh va ikkinchi darajali bo‟laklarga) bo‟linishini o‟zlashtiradilar. Bu sinflarda ikkinchi darajali bo‟laklar turlarga ajratilmaydi. Gapni o‟zlashtirish uchun bosh va ikkinchi darajali bo‟laklarning mohiyati ochiladi: bosh bo‟laklar gapning grammatik asosini tashkil qiladi, fikr, asosan, gapning grammatik asosi orqali ifodalanadi; ikkinchi darajali bo‟laklar esa bosh bo‟laklarni aniqlovchilik va to‟ldiruvchilik vazifasini bajaradi. Gap ustida ishlashning boshlang‟ich bosqichi savod o‟rgatish davriga to‟g‟ri keladi. Bu davrda o‟quvchilar gapning muhim xususiyatlari (fikr ifodalashi, tugallangan ohang bilan aytilishi) bilan tanishadilar. Gapning bu xususiyatlarini bilmasdan turib, so‟zlardan gap tuzib bo‟lmaydi. Agar o‟quvchilar gapning bosh bo‟laklarini ajrata olmasalar, gap nutqning yaxlit birligi ekanini bilmaydilar. Ega va kesim gapning qurilishi va mazmunining asosini tashkil etadi. SHuning uchun ham savod o‟rgatish davrida gapning bosh bo‟laklari ustida kuzatish o‟tkazgan ma‟qul.

Gapning bosh bo‟laklarini kuzatish bilan o‟quvchilar o‟z fikrlarini aniq ifodalashga o‟rganadilar, ularda nutqdan gapni ajratish ko‟nikmasi shakllanadi. Gapni o‟rganish me‟yoriga qarab uning tarkibiy qismlari, xususan, so‟z birikmasi haqidagi tasavvur aniqlanadi.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR I

1. 
   Каримов И.А. O‟zbekiston milliy istiqlol, iqtisod, siyosat, mafkura –Т.,
   

«O`zbekiston», 1993

2. 
   Karimov I.A. “O‟zbekiston XXI asr bo‟sag‟asida: xavfsizlikka tahlil, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolotlari”. T., “O‟zbekiston”,1997 y, 137-b.
   
3. 
   Karimov I.A. “Milliy istiqlol mafkurasi – xalq e‟tiqodi va buyuk kelajakka ishonchdir”. Toshkent, “O‟zbekiston”, 2000 y, 30-b.
   
4. 
   Karimov I.A. “Buyuk kelajak sari”. Toshkent.,“O‟zbekiston”, 1992 y,
   

2. Darslik va o‟quv qo‟llanmalar

1. 
   Boymurodova G., Sattorova X. va boshqalar. O‟qish. 1-sinf. O„qituvchilar uchun metodik qo„llanma T.: «Sharq», 2014.
   
2. 
   Boymurodova G., Sattorova X. va boshqalar. O‟qish. 2-sinf. O„qituvchilar uchun metodik qo„llanma T.: «Sharq», 2015.
   
3. 
   Fuzailov S., Xudoyberganova M.,Yo‟ldosheva Sh. Ona tili. 3- sinf uchun darslik. Toshkent: ”O‟qituvchi”, 2014.
   
4. 
   M.Yo‟ldoshov “Cho‟lponning xalq iboralaridan foydalanish mahorati”, “O‟zbek tili va adabiyoti” jurnali 1999 yil 6-son
   
5. 
   Sodiqov A. va b. Tilshunoslikka kirish T. “O‟qituvchi” 1981y.
   
6. 
   Husanboyeva.Q. Tahlil adabiyotni anglash yo‟li. Toshkent. Sharq. 2013-yil
   
7. 
   Husanboyeva.Q. Adabiyot – ma`naviyat va mustaqil fikr shakllantirish omili
   

T. Alisher Navoiy nomidagi O`zbekiston Milliy kutubxonasi. 2009-yil

8. 
   Hamroyev M., Muhamedova D., Shodmonqulova D., G`ulomova X., Yo`ldosheva Sh. Ona tili. T., 2007-y
   
9. 
   Hasanboyev J., To‟raqulov A. X., Alqarov I.Sh., Usmonov N. U, Pedagogika T., “Noshir”, 2011.
   
10. 
    Hojiyev A. Tilshunoslik terminlarining izohli lug‟ati. Toshkent: “O‟zbekiston Milliy Ensiklopediyasi”, 2002.
    
11. 
    Ikromova R., G‟ulomova X., Yo‟ldosheva Sh., Shodmonqulova D. Ona tili. 4- sinf uchun darslik. Toshkent: ”O‟qituvchi”, 2015.
    
12. 
    Matchonov S., Shojalilov A., G‟ulomova X., Sariyev Sh. Dolimov Z. “O‟qish kitobi”: 4-sinf uchun darslik. Toshkent: “Yangiyo‟l poligraf servis”, 2015.
    
13. 
    Masharipova U., Umarova M., Baynazarova D. Nabiyeva M. Ona tili. 1-sinf. O„qituvchilar uchun metodik qo„llanma T.: «Sharq», 2014.
    
14. 
    Masharipova U., Umarova M., Baynazarova D. Nabiyeva M. Ona tili. 2-sinf. O„qituvchilar uchun metodik qo„llanma T.: «Sharq», 2015.
    
15. 
    Qosimova K., Matjonov S., G‟ulomova X., Yo‟ldosheva Sh., Sariyev Sh. Ona tili o‟qitish metodikasi. T.: “Noshir”, 2009.
    
16. 
    Qosimova K., Fuzailov S., Ne‟matova A. Ona tili . 2- sinf uchun darslik. Toshkent: ”Cho‟lpon”, 2014.
    
17. 
    Umarova M., Hamroqulova X., Tojiboyeva R. “O‟qish kitobi”: 3-sinf uchun darslik. Toshkent: “O‟zbekiston”, 2014.
    
18. 
    G‟afforova T., Nurullayeva Sh., Mirzahakimova Z. “O‟qish kitobi”: 2-sinf uchun darslik. Toshkent: “Sharq”, 2014.
    
19. 
    G‟affarova T, Shodmonov E., G‟ulomova X. Ona tili. 1-sinf uchun darslik. Toshkent: ”Sharq”, 2015.
    
20. 
    G‟afforova T., Shodmonov E., Eshturdiyeva G. “O‟qish kitobi”: 1-sinf uchun darslik. Toshkent: “Sharq”, 2015.
    
21. 
    G'afforova T., Nurullayeva Sh., Haydarova O. Boshlang'ich sinflar uchun ona tili va o'qishdan didaktik materiallar. –Toshkent: Ilm ziyo, 2004.
    

2. Elektron ta‟lim resurslari

1. 
   http://www.google.com.uz/
   
2. 
   http: // www. Ziyonet. uz/
   
3. 
   http: //www. Pedagog. uz /
   

1