Boshlang’ich sinfda aniqlovchini o’rgatish metodikasi

Aniqlovchi va uning ifodalanishi. HoL va uning ifodalanishi. turlari. Gap bo'laklari tartibi. Gapning uyushiq bo’laklari.


Reja:

1. 
   Aniqlovchining turlari va ifodalanishi haqida ma'lumot
   
2. 
   HoL va uning ifodalanishi.Hol turlari.
   
3. 
   Gap bo'laklari tartibi.
   
4. 
   Gapning uyushiq bo’laklari.
   

1.ANIQLOVChINING TURLARI VA IFODALANIShI HAQIDA MA'LUMOT
Aniqlovchi ва уning ifodalanishi. Aniqlovchi ot bilan ifodalangan, shuningdek, bo’lak yoki bo’lak bo’laklarining, undalma yoki kirish birikmalarining kengaytiruvchisidir. To’ldiruvchi kabi aniqlovchi ham so’z kengaytiruvchisi sifatida gap tarkibida qatnashayotgan otlarning lug’aviy valentligini to’ldiruvchi vosita sifatida namoyon bo’ladi va gap konstruktiv tuzilmasi o’rin egallamaydi. Uning lisoniy satrga aloqadorligi muayyanlashuvchi otning qanday valentligiga muvofiq kelishi va uni sintaktik aloqa bilan voqelantirishidir.
Aniqlovchi so’z kengaytiruvchisi ekan, u istagan gap bo’laklariga tobelanishi mumkin:
1. Kesim aniqlovchisi: Nilufar a‘lochi talaba.
2. Ega aniqlovchisi: Kimning gapi to’g’ri.
3. Hol aniqlovchisi: So’lim va xushhavo vodiyda o’rnashdilar.
4. To’ldiruvchi aniqlovchisi: Bizning yorni ko’rgan bormi(
5. Undalma aniqlovchisi: Xayr endi, yashil vodiy, xushmanzara tog’.
Aniqlovchi mustaqil holda biror bo’lakka bog’lanishi ham, kengaytiruvchilar tarkibida kelishi ham mumkin. Qiyoslang:
Bir yonda lojuvard Bahri muhit bor
Bir yonda zafaron Sahroyi kabir
Bir yonda oq sochli tog’lar purviqor
Sening toleinga o’qiydi takbir
Misralardagi lojuvard so’zi Bahri muhit (ega), zafaron so’zi esa Sahroyi kabir (kesim) so’ziga aniqlovchi bo’lib, bo’laklar kengaytiruvchisi sifatida namoyon bo’lgan. Uchinchi misradagi sochli so’zi tog’lar (ega) so’ziga tobelangan bo’lib, o’z navbatida oq so’zini o’zi tobelangan.
Aniqlovchi gapda turlicha ifodalanishga ega. Aniqlashning o’ziga xosligiga ko’ra, aniqlovchining materiali ham, shunga muvofiq, uning kengayuvchi so’z bilan sintaktik aloqasi ham turlicha bo’ladi.