|
BOSHLANG‘ICH SINF O‘QUVCHISINING PSIXOLOGIYASI
Soqiyeva Gulxayoxon Muzaffar qizi
Oltiariq tumani, 16-maktab psixologi
Tel: 91-124-54-94
Annotatsiya: ushbu maqolada boshlang‘ich sinf o‘quvchisining psixologiyasi haqida fikr yuritilgan. Unda keltirilgan faktlar mashhur psixologlarning kuzatishlari, fikr-mulohazalari asosida tahlil qilinib yozildi.
Kalit so‘zlar: o‘qituvchi, bola, ota-ona, tendensiya, oilaviy munosabat.
Boshlang'ich sinf yoshida kichik o'quvchining muhim munosabatlari tuzilishi o'zgaradi. Agar maktabgacha yoshdagi bolalar uchun eng muhimi ota-onalar bo'lsa, maktab yoshida maktab o'quvchilari uchun eng muhimi o'qituvchidir. Kichik o'quvchi uchun o'qituvchi Kattalar dunyosining vakili bo'lib hisoblanadi. U Ideal Standart sifatlari bilan ta'minlangan bo’ladi. O'qituvchi oddiy odam sifatida emas, balki ideal katta odam sifatida qabul qilinadi. Demak, o'qituvchining baholari kichik maktab o'quvchisi tomonidan maktab o'quvchisining o'quv vazifalarini bajarishini baholash sifatida emas, balki shaxsning ajralmas bahosi sifatida qabul qilinadi.
Kichik yoshdagi o‘quvchi ongida o‘qituvchi oddiy insoniy fazilatlardan mahrum bo‘ladi – u uxlamaydi, ovqat yemaydi, uning xatti-harakati boshqa odamlarning, ota-onalarning xatti-harakatlaridan butunlay farq qiladi. O'qituvchi maktabdan tashqarida ham o'qituvchilikdan to'xtamaydi. Yosh o'quvchilar o'yin maydonchasida o'ynayotgan bolalar bilan yuzaga kelgan ziddiyatli vaziyatlarni hal qilishda o'qituvchini jalb qilishga urinishlari odatiy hol emas, o'qituvchi ishdan qaytayotganda, shunchaki o'tib ketadi.
Ota-onalar ham o'qituvchiga nisbatan kamroq obro'li ko'rinadi. Agar uy vazifasini bajarish paytida ota-onalar o'qituvchi tomonidan belgilangan usulga mos kelmaydigan yechim taklif qilsalar, unda bu variant hech qanday sharoitda o’quvchi tomonidan qabul qilinmaydi.
Boshqa tomondan, ota-onalar bilan birga vaqt o'tkazishning boshqacha qadri bor. Yosh o'quvchilar uchun kattalar bilan mazmunli muloqot qilish muhimdir. Agar maktabgacha yoshdagi bolalar kattalar faoliyatiga kiritilgan bo'lsa, unda boshlang'ich sinf yoshida ota-onalar allaqachon bolalar tomonidan taklif qilinadigan darslarga, o'yinlarga, musobaqalarga kiritilishi mumkin.
Ota-onalar uchun bolaning maktabga borishining boshlanishi ham oila hayotida juda qiyin davr bo’ladi. Birinchi marta tashqi baholash oila ichidagi munosabatlarga ta'sir qila boshlaydi. Maktab baholari ijtimoiy ahamiyatga ega bo‘lgan birinchi muassasasidir. Bolaning baholari va maktabdagi muvaffaqiyati ham ota-onalarning malakasini baholash hisoblanadi.
Kichkina o'quvchiga nisbatan ota-onalar o'zlarini maktab baholarini nazorat qiluvchi va ularni mustaqil ish, uy vazifalarini bajarishga majbur qiladigan nazoratchi lavozimida deb o’ylaydilar. Shunday qilib, ota-onalar va maktab o'quvchilarining psixologik yordamga murojaat qilishlari uchun eng ko'p uchraydigan sabablar nizolar, o'rganishni istamaslik, akademik muvaffaqiyatsizlik va o'rta maktab tashvishidir. Ota-onalar farzandining imkoniyatlariga mos keladigan bunday "reyting satrini" topishga yordam berishlari juda muhimdir.
Tengdoshlar bilan munosabatlar. Maktabgacha yoshdagi bolalikning oxirida bolalar har kuni maktabga chiroyli portfellar bilan boradigan, uy vazifalarini bajaradigan, maktab - kattalar - ishlarini muhokama qiladigan va umuman, butunlay boshqacha - kattalar hayot kechiradigan maktab o'quvchilariga hasad qilishni boshlaydilar. Yoshlarning ko'z o'ngida yangi yosh darajasiga ko'tarilish va kattalar bilan tenglashish imkoniyati maktab o'quvchisi sifatida o'ziga nisbatan alohida munosabatni yaratadi.
Tengdoshlar kichikroq o'quvchi tomonidan maktab hayoti orqali qabul qilinadi. Tengdoshni tavsiflashda eng muhim xususiyat uning akademik samaradorligidir. Yosh o’quvchilar yaxshi o'qigan bolalar bilan do'st bo'lishni afzal ko'radilar va yomon o'qiganlarni qoralaydilar. Maktabga borishdan oldin shakllangan do'stlik bir xil bo'lib qoladi, lekin yangi do'stlar maktabdagi natijalariga qarab baholanadi.
Boshlang'ich sinf darslardagi qiziqarli munosabatlar. Kichik yoshdagi o'quvchilarning munosabatini o'zgartirishning bir necha bosqichlari mavjud.
1. Sinfdoshlar bilan munosabatlar o'qituvchi orqali quriladi.
2. Sinfdoshlar bilan munosabatlar o'qituvchining munosabati va uning baholari mezonlariga ko'ra quriladi.
3. Munosabatlar umumiy manfaatlar asosida quriladi: obyektlarni yig'ish, fanning qaysidir bo'limiga (kosmos, tabiat, biologiya va boshqalar) ishtiyoq.
Faqat 10 yoshga kelib, munosabatlar o'qituvchining munosabati va umumiy sevimli mashg'ulotlaridan qat'i nazar, asta-sekin shaxsiy hamdardlik asosida qurila boshlaydi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati:
Прохоров А. О. Психология неравновесных состояний. – М., 2004
Габдрева Г. Ш. Основные аспекты проблемы тревожности в психологии // Тонус. – 2000. – №5.
Мосина Н.А. Особенности развития самосознания часто болеющего младшего школьника. – Красноярск, 2007.
https://findmykids.org/blog/ru/podrostkovyj-period
https://rdsh.education/psih_vozrast_osobennosti_ml_shkol/
Do'stlaringiz bilan baham: |
