Бошланғич таълимда интеграциявий – инновацион ёндашувлар

чаққон
– бу 
ҳаракатлари 
бир-бирига мувофиқ
демак”. Айнан “ҳаракатларнинг мувофиқлиги” югурувчи, сакровчи, 
чавандоз, спорт ўйинчисини белгилайди; айнан қўл ва оёқлар, бош, гавданинг кўп майда 
ҳаракатларини тананинг умумий ҳаракатига уйғунлаштириш юқори натижа беради. Кишини 
ўз танасини бошқара олиши чаққонликдир. Лекин ҳаракатларнинг шунчаки ўзаро 
мувофиқлигидан чаққонлик шуниси билан фарқ қиладики, у ҳар қандай ҳолатдан ҳаракат 
орқали чиқиб кетишни, ҳар қандай вазиятда ўзини йўқотмай, ҳаракат билан ечим топишни 
назарда тутади. Ҳаракатларнинг “мувофиқлиги” кўпроқ югурувчи, сузувчи, сакровчига хос. 
Уларнинг фаолиятида мураккаблашувчи ёки ўзгарувчи ҳолат йўқ, уларнинг фаолияти 
ҳаракатли топқирликни талаб қилмайди. 
Чаққонликка талаб ҳаракатларнинг ўзига яширинмаган, у ҳаракат топқирлигини талаб 
қилувчи вазиятнинг ўзида юзага келади. 
Чаққонлик кўникма ёки қандайдир кўникмаларни йиғиндиси эмас. Чаққонлик асаб 
тизимимизнинг ҳаракат кўникмаларига муносабатини белгиловчи сифат ёки қобилиятдир. У 
ёки бу кўникма қанчалик тез ва муваффақиятли шаклланиши мумкинлиги ҳаракат 
чаққонлигига боғлиқ. 
Берштейн Н.А. чаққонликнинг бир неча хусусиятларини кўрсатган: 
- 
у ҳар доим ташқи дунёга қаратилган.
Боксчиларнинг “нок”лар билан олиб борадиган 
машғулотларига қараганда рақиб билан бевосита беллашувлари чаққонликни кўпроқ 
ривожлантиради. 
- 
ўзига хос сифат
– спорт ўйинлари турларида яхши чаққонликка эга бўлиш, лекин бу 
гимнастика учун етарли бўлмаслиги мумкин.
Чаққонликнинг вазифаси нимадан иборат? У орқали нимага эришилади? Чаққонлик – 
ҳаракат вазифасини тўғри бажариш қобилиятидир.
Тўғри ҳаракат – бу керакли ишни 
бажарадиган ҳаракат. 
“Ҳаракат вазифани ҳал этиш учун худди калит қулфга тушгандек 
бекаму кўст мос келсагина, уни тўғри деб ҳисоблаш мумкин”.
Чаққонлик ҳар бир қулфга тўғри 

---

90 
калит танлаб туришдек гап. Биз пўлат симларни бука олган одамни чаққон деб атамаймиз, 
элементни бажараётиб йиқилиб тушган фигурали учувчини ҳам чаққон деёлмаймиз. 
Жисмоний сифат бўлган чаққонлик деганда ҳаракатланиш тизимининг марказий ҳамда 
периферик бошқаруви фаолиятлари бирлиги тушинилади. Ана шу бирлик ҳаракат вазифасини 
ҳал қилиш шароитлари ўзгаргани сайин шунга мос равишда фаолиятнинг биомеханик 
тузилишини ҳам қайта қуриш имконини беради. 
Чаққонликнинг асосини мувофиқлаштирувчи, яъни координацион қобилиятлар (КҚ) 
ташкил этади. Сўнги вақтларда координацион қобилиятларнинг намоён бўлишини ўрганишга 
оид кўплаб тадқиқот ўтказилади. 
Координацион қобилиятлар – бу индивиднинг ҳаракат фаолиятини оптимал тарзда 
бошқаришга тайёрлигини белгиловчи имкониятларидир. Назарий ва амалий тадқиқотлар КҚ 
нинг турларини фарқлашга имкон беради: 
махсус, ўзига хос ва умумий. 
Махсус координацион қобилиятлар – одамни келиб чиқиши ва мазмуни ўхшаш ҳаракат 
фаолиятларини оптимал тарзда бошқаришга тайёргарлигини белгиловчи имкониятларидир. 
Ўзига хос координацион қобилиятлар – индивидни координацияни (ритм, реакция 
кўрсатиш, мувозанатни) оширишга қаратилган айрим ўзига хос топшириқларни оптимал 
тарзда бошқаришга тайёрлигини белгиловчи имкониятларидир. 
Умумий координацион қобилиятлар деганда биз одамни келиб чиқиши ва маъноси 
турлича бўлган ҳаракат фаолиятларини оптимал тарзда бошқаришга тайёрлигини белгиловчи 
яширин ва амалга оширган имкониятларини тушунамиз. 
Шундай қилиб, айтиш мумкинки барча координация қобилиятлари бошланғич таълим 
жараёнида жисмоний таълимни ривожлантиришдек улкан ишга хисса қўшади. 
БОШЛАНҒИЧ ТАЪЛИМДА ЙЎЛАИШИ ТАЛАБАЛАРИДА МАСАЛАЛР ЕЧИШДА
ЭҲТИМОЛНИНГ СОДДА ЭЛЕМЕНТАЛРИ 
Матупаева Ш. – ўқитувчи, Чирчиқ ПИ
ҳузуридаги ПХМОИ тармоқ маркази.
Синфда ўқувчиларнинг ўқув юкламасини бажарилишини ўрганиш учун 12 ўқувчи 
танланган бўлсин. Белгиланган кунда алгебрадан уйга вазифаларни бажаришга кетган вақтини 
ҳисобга олиш топшириғи берилди дейлик. Жавоблар қуйидагича бўлсин: 23, 18, 25, 20, 25, 25, 
32, 37, 34, 26, 34, 25. Бу қатордан фойдаланиб, ўқувчиларнинг алгебрадан уйга вазифаларга 
кетган вақтининг ўртачасини топиш мумкин бўлади. Бунинг учун 12 та сонни қўшиб, 
йиғиндини 12 га бўлиш керак, яъни бу сон 27. Бу сон қаралаётган қаторнинг