Бошланғич таълим педагогикаси ва методикаси факулктетлари

Узус бир тилни 
бошқасидан 
ажратиб турадиган
шартларни ҳам, тилнинг ички нормаларннн ҳам ўз ичи-
га олади. Демак, ўэбек тилини қардош ва қардош бўл-
маган тиллардан ажратиб тураднган 
нормалар, шу-
нингдек, ички нормалар ўзбек тилинннг узусини ташкил
зтади. Узбек миллнй жамоасининг ўэбек тилида гапла-
шадиган ҳамма ҳудудидаги 
хрзнрги 
кундалик тили
йиғиндиси ўзбек тилининг узуси ҳисобланадн Бошқача
айтганда, ўзбек тили системасига 
кирувчн 
уч лаҳжа
таркибидагн ҳамма шеваларнинг амалда қўлланиб ке-
1 
Э. Бегматоа, А. Бобоеаа, М. Асомиддиноаа
Адябий норма аа
нутқ мэданиятн. Тошкент, 1983, 13- бет.
36
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

лаётган имкониятлари ўэбек тилининг узусидир. Маса-
лан, хоразмликлар учун гал, гит, сена, чиқан, даш. (кел,
кет, чумчуқ, дугона, тош), Бухоро, Самарқанд шевалари
типида сўэловчилар учун боропти, 
ёқти, бобо, биби
(боряпти, ёруғ, бобо-бува, буви), 
қипчоқ 
лаҳжасида
сўзловчилар учун жўқ, 
жут, иярт, 
кўруви, жили, эш
(йўҳ, ют, эргаштир, кўриши, илиқ, ўртоқ) кабилар нор-
ма ҳисобланади. Узбек тилининг ҳамма шеваларидаги
юқорида келтирганимиз каби ҳодисаларнинг жами ўз-
бек тилининг узусини ташкил 
этади. 
Уэус амалдаги
ҳамма луғавий қатламларни ўэида мужассамлаштира-
ди. Шунга кўра уэуал сўзлар йиғиндисига қуйидагилар-
ни киритиш мумкин: 1) диалектал 
лексика; 2) сўзла-
шув лексикаси; 3) анъанавий лексика; 4) кнтобий ЛеК-