Бошланғич таълим кафедраси

Foydalanilgan adabiyotlar 
1. O‗zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi – T.: O‗zbekiston, 2009. – 13 b. 
2. Karimov I.A.Yuksak ma‘naviyat – yengilmas kuch. – T., ―Ma‘naviyat‖, 2008. 
MAFKURAVIY JARAYONLARNING GLOBALLASHUVI SHAROITIDA 
O‟QUVCHI YOSHLAR QALBIDA MAFKURAVIY IMMUNITETNI 
SHAKLLANTIRISHNING PEDAGOGIK ASOSLARI 
 
Rustamov Nazir Choriyevich 
Toshkent shahar Olmazor tumani
24-maktabning o‟qituvchisi
Dunyodagi mafkuraviy tortishuvlar uchrayotgan informatsion xurujlar o‘sib 
kelayotgan yosh avlodning tarbiyasiga yangi talablarni qo‘ymoqda. Bugungi kunda 
chetdan biz uchun mutlaqo yot bо‗lgan, ma‘naviy va axloqiy tubanlik illatlarini о‗z 
ichiga olgan ―ommaviy madaniyat‖ yopirilib kirib kelishi necha ming yillik an‘ana va 
qadriyatlarimiz, turmush tarzimizning ma‘naviy negizlariga jiddiy tahdid qilishi, 
inson hayoti, oila muqaddasligi va yoshlar tarbiyasiga katta xavf solmoqda. Xo‘sh 

---

327 
yoshlarimiz ongini zaharlab, ularni tuban va fikrsiz kimsalarga aylantirmoqchi 
bo‘lgan bunday xavfni qanday ataymiz? Albatta ma‘naviy tahdid deb. Ma‘naviy 
tahdid iborasiga to‘xtalib o‘tadigan bo‘lsak, ―Ma‘naviy tahdid‖ iborasi ikki sо‗z 
birikuvidan iborat: ma‘naviy va tahdid. ―Ma‘naviy‖ deganda insonning ichki dunyosi, 
ongi va qalbi nazarda tutiladi.[1] ―Tahdid‖ deganda esa hadik, ya‘ni tajovuz qilish, 
yо‗ldan chiqarishga asoslangan xavf-xatarlar majmui tushuniladi. Tahdid xavf-xatar 
kabi darhol kо‗zga tashlanmasligi, uzoqni kо‗zlashi va xavf-xatarga nisbatan zarari 
kо‗pligi bilan farq qiladi.[2] Shu ma‘noda deganda quyidagilarga e‘tibor berish 
lozim: 1) Ma‘naviy tahdidlarning xususiyatlari: a) til tanlamaydi; b) din tanlamaydi; 
v) e‘tiqod tanlamaydi. Boshqacha aytganda, ma‘naviy tahdidlar odamning qaysi tilda 
sо‗zlashi, qaysi dinda ekani va e‘tiqodining qandayligidan qat‘iy nazar insonga daxl 
qiladi. 2) Ma‘naviy tahdidlarning zarari: a) inson erkinligiga daxl qiladi; b) insonning 
ruhiy dunyosini izdan chiqaradi; v) g‗arazli maqsadda amalga oshiriladi. 3) Ma‘naviy 
tahdidlarning turlari: a) mafkuraviy; b) g‗oyaviy; v) informatsion.
Diqqat qilinsa, ma‘naviy tahdidlar faqat inson tomonidan yaratiladi va faqat 
insonga tajovuz qilishi bilan zararlidir. Bu о‗rinda ma‘naviy tahdidlarning uch turini 
alohida ta‘kidlash lozim bо‗ladi.[3] 
Birinchisi, mafkuraviy tahdidlar. Mafkuraviy tahdidlarning bugungi kunda 
quyidagi kо‗rinishlari kо‗zga tashlanmoqda: milliy qadriyatlarni kamsitish, milliy 
ahloq qoidalarini inkor qilish, mо‗tadil qarashlarni pisand qilmaslik va bularning 
о‗rniga muayyan mafkuraviy markaz yо‗rig‗iga yurish, kosmopolit qoidalarni 
maqtash, yot va begona g‗oyalarni, dunyoqarashni mutlaq haqiqat sifatida targ‗ib 
qilish.
Mafkuraviy tahdidlar ―biz uchun mutlaqo begona mafkura va dunyoqarashni 
avvalo beg‗ubor yoshlarimizning qalbi va ongiga singdirishga qaratilgani bilan 
ayniqsa xatarlidir‖.[4]
Ikkinchisi, g‗oyaviy tahdidlar. Bu turga kiruvchi tahdidlar inson ma‘naviy 
olamida yot g‗oyalar, qarashlar va maqsad-muddaolarni shakllantirishga intiladi. 
Bugungi kunda g‗oyaviy tahdidlarning quyidagi kо‗rinishlari namoyon bо‗lmoqda: 
ahloqiy buzuqlik, zо‗ravonlik, egotsentrizm, individualizm, ―ommaviy madaniyat‖, 
milliy davlatning taraqqiyot modeliga ishonchsizlik uyg‗otish, millatlararo nizolar 
keltirib chiqarishga urinish, iqtisodiy tanglik joriy qilish, qо‗shni davlatlarni bir-
biriga qayrash, yoshlar ongini zaharlash. Bundan kо‗zlangan maqsad rivojlanayotgan 
davlatning moddiy va ma‘naviy boyliklariga egalik qilishdir. Chunki g‗oyaviy 
tahdidlar oxir-oqibatda davlatni inqirozga olib keladi, nega deganda, buning 
natijasida fuqarolarda xudbinlik, loqaydlik, manfaatparastlik, hasad, sotqinlik, 
irodasizlik, beparvolik kabi ijtimoiy-ahloqiy illatlar kelib chiqadi.[5]
Uchinchisi, informatsion tahdidlar. Bu turdagi tahdidlar insonning ijtimoiy 
ongini notо‗g‗ri shakllantirish va shu tariqa о‗zligiga ega bо‗lmagan olomonni tarkib 
toptirishni kо‗zlaydi. Bugungi kunda informatsion tahdidlar asosan internet vositasida 
chetdan turib uyushtirilmoqda va uning asosiy kо‗rinishlari quyidagilardir: davlatning 
milliy siyosatini atayin tanqid qilish, soxta xabarlar tarqatish, kichik muammoni katta 
(yirik)muammo sifatida tasvirlash, muxoliflarni gij-gijlash, rahbarlarni zolim qilib 
kо‗rsatish, milliy qadriyatlarni notо‗g‗ri talqin qilish, yoshlarni chalg‗itish. 
Infomatsion tahdidlar – ba‘zida axborot xuruji deb ataladi – shaxsni ikkilantiradi, uni 

---

328 
muammolar girdobiga tashlaydi. Natijada fuqarolarning ijtimoiy ongi zaharlanib, 
jamiyatda ijtimoiy xastalik vujudga keladi. [6] Ma‘naviyatga yuqoridagi kabi 
bo‘layotgan tahdidlarni to‘xtatish, taqiqlash oson emas. Buning bita-yu bitta yo‘li 
bor. U ham bo‘lsa, har qanday tashqi g‘oyaviy, ahloqiy ta‘sirga nisbatan mafkuraviy 
immunitetni, ya‘ni, har bir yurtdoshimiz ongida, ayniqsa, yoshlarimiz ongida tashqi 
g‘oyaviy ta‘sirni ―ma‘naviy filtrdan o‘tkazish qobiliyati‖ni shakllantirish ma‘naviy-
marifiy, tarbiyaviy ishlarimizning birinchi vazifasi bo‘lmog‘i zarur.
Yoshlarning 
mafkuraviy 
immunitetini 
shaklllantirishni 
umumta‘lim 
maktablaridan boshlashimiz zarur. Maktablarda amalga oshiriladigan ma‘naviy-
ma‘rifiy ishlar targ‘iboti va tashviqoti o‘smirlar ongida davlat siyosati asoslari, 
mohiyati va yo‘nalishlarini yetkazuvchi muhim omillardan biri bo‘lib hisoblanadi. 
Biroq, shuni nazarda tutish lozimki, targ‘ibot va tashviqot ishlari turmushdan ajralib 
qolsa, uning davomida dolzarb muammolarga e‘tibor berilmasa, fikr va mulohazalar 
oddiy raqamlar bilan dalillanib, umumlashtirilmasa, ulardan zaruriy xulosalar 
chiqarilmasa, mafkuraviy tadbirlar yuzaki o‘tkazilsa, ko‘zlangan maqsadga erishib 
bo‘lmaydi. Bunday tadbirlarning o‘tkazilishida son ketidan quvilishi, ular 
samaradorligi darajasining soxta baholanishi, siyosiy bilimlarni oshirish imkonini 
beradigan ensiklopediya va lug‘atlarning yetishmasligi bu boradagi ishlar 
unumdorligini pasaytiradi. Mafkuraviy immunitetni shakllantirishda o‘smirlarning 
mustqil 
O‘zbekistonning 
nafaqat 
amaldagi 
haqiqiy 
yutuqlariga, 
balki 
qiyinchiliklariga ham baho bera olish qobiliyatlarini bir vaqtning o‘zida 
shakllantirish zarurdir. Pedagoglar tomonidan yoshlarga buyuk kelajak qurilishi – 
uzoq jarayon va unda muammo, qiyinchiliklar uchrashi ham qonuniy, chunki ular 
rivojlanish manbayi ekanligi tushuntirishlari zarur. Ular bolalarga ijtimoiy 
rivojlanishning olg‘a qarab borish xususiyatini, hal qilinmagan muammolarni 
ko‘rsatib berish bilan birga ochib beradilar. Bu bilan bolalarning millat, buyuk 
kelajak oldidagi shaxsiy mas‘uliyatini paydo qiladilar. Yoshlarimiz bilan muntazam 
ravishda ma‘naviy jihatdan tarbiyani olib borishimiz darkor. Bundan tashqari ta‘lim 
muassasalarida, mahalla yoki oilada yuzma-yuz bevosita suhbatlar, ijtimoiy so‘rovlar 
olib borish zarur. Davra suhbatlariga taniqli el-yurt ishonchini oqlagan olimlarni, 
mehnat faxriylarini, ma‘naviyat targ‘ibotchilarini taklif etish maqsadga muvofiqdir. 
―Oila-mahalla-ta‘lim muassasasi‖ hamkorligi ham yoshlarimizni ma‘naviy jihatdan 
tarbiyalashda ahamiyatlidir. 2012-yil 19-iyun kuni ―Barkamol avlodni tarbiyalashda 
oila instituti va fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlarining ta‘lim 
muassasalari bilan o‘zaro hamkorligini yanada rivojlantirish chora tadbirlari 
to‘g‘risida‖gi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 175-sonli Qarori 
qabul qilindi. Mazkur qaror asosida ―Oila-mahalla-ta‘lim muassasasi‖ hamkorligi 
yo‘lga qo‘yildi va o‘quvchi-yoshlarning zararli odatlar yo‘liga kirishining oldini 
olishga qaratilgan manzilli profilaktik tadbirlar amalga oshirilmoqda. Bundan 
tashqari ta‘lim muassasalarida ijtimoiy gumanitar fanlarni o‘qitish jarayonida hamda 
ma‘naviyat va tarbiyaviy soatlarda milliy turmush tarzimiz va uning o‘ziga xos 
xususiyatlari haqida, zamonaviylik, ma‘naviy qadriyatlar, an‘analarimiz, e‘tiqod 
haqida kengroq bilim berishimiz va shu asosida mafkuraviy tahdidlardan 
yoshlarimizni zararsizlantirish imkoniyati paydo bo‘ladi.

---

329 
Shundagina yoshlarimizni ma‘nan barkamol shaxs sifatida shakllantirib, ular 
ongida mafkuraviy immunitetni shakllantirib, turli xil yot g‘oyalar va oqimlar 
ta‘siridan asrashimiz hamda yoshlar qalbida milliy tafakkur va sog‘lom dunyoqarash 
asoslarini shakllantirib, ularni ma‘naviy tajovuzlarga qarshi sobit tura oladigan 
matonatli, fidoyi, vatanparvar insonlar etib tarbiyalaymiz.