Бошланғич таълим кафедраси

Foydalanilgan adabiyotlar 
1. ‖Umumiy pedagogika‖ B.X.Xodjayev ―Sano- sandart‖ nashryoti Toshkent -
2017.
2. uzeu.uz – O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta‘limi vazirligi rasmiy veb-sayti. 
3. oecd.org/pisa/ - PISA xalqaro baholash dasturi sayti. 
4. timssandpirls.bc.edu – TIMSS va PIRLS xalqaro baholash sayti. 
ONA TILI DARSLARIDA SIFATLARNING FARQINI O'RGATISH 
 
G. Nizamatdinova - 12-sonli Nukus o'rta
maktabining qoraqalpoq tili o'qituvchisi, 
Z. Isnatdinova - NDPI, Boshlang'ich ta'lim va
sport ta'limi 3-bosqich talabasi 
O'zbekiston mustaqilligining dastlabki kunlaridanoq o'tgan jamiyatimiz 
turmushida milliy qadriyatlarni tiklab, yaxshi aloqada bo'lganlar, ilg'or kamolga 
keltirishlari mamlakat siyosatining bosh yo'nalishiga aylandi.Bu haqida Prezidentimiz 
Sh.M.Mirziyoyev: "Hech qanday jamiyat ruxiy imkoniyatlarni odamlar ongiga 
ma'naviy va axloqiy qadriyatlarni rivojlandirmay va mustahkamlamay turib o'z 
kelajagini ko'z oldiga keltira olmaydi". Mamlakat va jamiyatning kelajagi bilimli, 
ilmli va sog'lom yosh avlodni tarbiyalash bilan bevosita bog'liqdir. Shuning uchun 
o'quvchilarga ona tili darslari orqali ona tilining sirlarini o'rgatish, uni to'g'ri bilim 
berish va chuqur o'rganish bilan bog'liq bo'lgan ona tiliga bo'lgan hurmat 
munosabatini shakllantirish juda muhimdir. 
O'quvchilarga ona tilini o'qitishda eng muhim farqlardan biri shundaki, ular 
ushbu so'zlarni farqlay olishadi va ularga to'g'ri, aniq savol berishadi. Har qanday 
tilning sifat so'z turkumi milliy lug'atda muhim rol o'ynaydi. Turkiy tillardan biri 
bo'lgan qoraqalpoq tilida so'zlar o'zlarining grammatik tuzilishiga ko'ra ildiz so'zlari 
va yasalma so'zlaridan iborat. Odatda sifat so'z turkumi uchta shaklda hosil bo'ladi: 
affikslar yordamida, konjugatsiya usuli bilan, leksik-semantik usul bilan. Ularda 
leksik-semantik jihatdan boshqa so'z hosil bo'ladi.
Qoraqalpoq tilida fe'l va fe'l shakllari otda samarali hodisadir, boshqacha 
aytganda, ayniqsa, sonlarning fe'lning ko'rinishiga o'tish unchalik samarali emas.
A.Bekbergenov boshqa so'zlarning o'tkir sifatlarini yuzga qarab izohladi: Ikkilamchi 
tabiati va nomi tufayli ba'zi hollarda uning mohiyati, ot kuchi va moslashuvchanligi, 
ya'ni tashqi ko'rinishi o'zgarishi mumkin" [3. 33-b]. Bizning tilimizda quyidagi 

---

315 
misollardan oz miqdordagi sonli o'tishlarni ham ko'rish mumkin. Qal'aga kelganida u 
o'zining etmish yoshida edi [3. 33-bet]. Misolda yettinchi tartib raqami leksik-
semantik usul yordamida yaratiladi va talqinning ma'nosi yuzning xizmatiga 
o'tkaziladi. Bu so'zni oltinchi sinf o'quvchisi ham ajratdi. Bu qanday aqliy ekanligi 
haqida emas, balki u qanday aqli borligi, ya'ni yuz - bu raqamning ma'nosi bo'lgan 
bo'g'in so'zining savoliga javobdir. Masalan: U siz ettinchi sharbatni 
kengaytirishingiz va gaplashishingiz kerakligini aytdi [500 bet].
Birinchilardan bo'lib Turganbayni tayinlash kerak [501-bet]. Misollardagi 
ettinchi raqam satr raqami raqamining eski shaklidan kelib chiqqan va seriya raqami 
xizmatiga o'tgan. Biroq, birinchi raqamlarning birinchisi dekoder shaklida 
ishlatilgan. Yuz shaklida mayiz so'zining ishlatilishi, shuningdek, shaklning yuz 
shaklidagi ishlatilishi ham samarali hodisadir. Hozirgi paytda marosimlar va qullik 
o'rtasida faqat bitta mamlakat mavjud [247-bet]. Nutqda ishlatilgan so'z birikmasi 
ma'no darajasining ma'nosiga kiradi va savolga javob beradi.
Bugun ajralish kuni [599-bet] Bugungi misolda so'z yasovchi zamon 
yaratuvchisiga qo'shilib, Baxtning ma'nosi emas, balki Vaqt belgisi sifatida ishora 
qiluvchi tomonidan moslashtiriladi.
- b) Misollardagi azon va gengim so'zlari ham quvonchli tilovat bo'lib, 
savolning javobi ular sifat xizmatiga o'tganligidir. Misollardagi keyingi so'z vaqt 
ma'nosida ritorikadan, leksik-semantik ma'noda ishchi so'zdan, ritorikadan ritorikaga 
o'tadi. 
Qisqasi, tilimizda son va ravishlarning adektivatsiyalashishi boshqa so'zlarga 
qaraganda unchalik samarasiz.Biz bir so'z turkumini boshqasidan ajrata olishda
o'quvchilarga grammatik tuzilishga e'tibor berishni o'rgatamiz.