Бошланғич таълим кафедраси

Tadqiqot bosqichlari: Muammoni tadqiq etish quyidagi tartibda amalga 
oshirildi: 
Birinchidan tadqiqotning dastlabki ilmiy farazi ifodalandi. Bitiruv ishiga 
mavzusiga doir adabiyotlar o‘rganildi. Tadqiqot mazmuni, mohiyati, mashg‘ulotlar, 
taxminlar ishlab chiqilib, keng ko‘lamli tekshirish ishlari olib borildi.
Ikkinchidan tajriba va nazorat guruhlaridagi o‘quvchilarda algebrik tasavvurni 
hosil qilish faoliyatini shakllantirishga qaratilgan tajriba-tadqiqot ishlari tashkil etildi. 
O‘quvgilarda matematik ko‘nikmalarni bosqichma bosqich vazifa ketma 
ketligida berish orqali rivojlantirish maqsadga muofiqdir. 
Masalan:
a) qo‘shishni hisobla ( og‘zaki )5+1;7+2;15+3;21+4;17+6;…... 
e‘tibor berauotgan bo‘lsanggiz ikkinchi qo‘shiluvchi barchasida barmoq sonidan 
kam…., 7+2 da ,ettidan keyin ikki sanaydi,yani ytti,sakkiz,to‘qqiz.Bu yerda birinci 
qo‘shiluvchinidan boshlab hisoblanadi. 
b) ko‘paytirish . Bu erda oddiy ko‘paytirish jadvallari asosida ,bosh qa 
murakkab ko‘paytirishlarni mohiyatan tushuntirib borish . 
Masalan: 
1) 2x3=6 , shu orqali quydagini topamiz : 12x6=?,6 ni 2x3 ekanligidan
1-marta 2 (yoki 3)ga

---

267 
2-marta 3(yoki 2)ga ko‘paytirishdir 
12 ni 3ga ko‘paytirsak,36. 36 bi 2ga ko‘paytirsak ,72. Demak 12 ni 6 ga 
ko‘paytirsak ,72 ligi kelib chiqadi. 
2) 18x15 ga ko‘paytirish berilgan bo‘lsin ,bu ko‘paytmani bajarish uchun , 
1-marta 18ni 5ga;18x5=90 
2-marta 90ni 3 ga ; 90x3= 270
Bu bilan biz nima demoqhi bo‘lyapmiz,sonlarni o‘zoro ko‘paytirayotganda, 
ularning ko‘paytuvchilarini ketma –ket ko‘paytirish orqali natija olishdir.
c) bo‘lish.Biz malumki kichik bo‘lishlar,bolalarda ko‘nikma bo‘lib 
shakillangandir.Shular asosida kata bo‘lishlarni bajarish ,o‘quvchilarda yangi 
ko‘nikmalarni hosil qiladi. 
Masalan: 270:15 =?15ga bo‘lish uchun,15 ning 3*5 ligidan:
1-marta 270ni 3ga bo‘lamiz va 90 hosil bo‘ladi. 
2-marta 90ni 5ga bo‘linsa,18 hosil bo‘ladi. 
(270:3):5=90:5=18 . 
Xulasa qilib aytganda sonning bo‘luvchilari hosil qilinib ketma –ket bo‘linsa 
natijaga tezroq va tushunarli hosil qilinadi. 
1.Boshlang‘ich sinflarda matematik tushunchalarni o‘rgatish bilan bog‘liq 
nazariy va amaliy tadqiqot natijasida tushunchalar mazmuni va uni ishlab 
chiqishning asosiy yo‘nalishlari aniqlandi, bu muammoni boshlang‘ich o‘quvchilari 
matematik tayyorgarligiga nisbatan qo‘llash shart-sharoitlari belgilandi.
Boshlang‘ich sinflarda matematik tushunchalarni o‘rgatish metodikasining
asosiy yo‘nalishi sifatida rag‘batlantirish; psixologik jarayonlarni faollashtirish 
(qabul qilish, diqqat va hokazo)usullaridan foydalanish imkoniyatlari sinab ko‘rildi;
Tadqiqotning asosiy maqsadi boshlang‘ich sinflarda matematik tushunchalarni
o‘rgatishni tashkil etish masalalarini, ularni hal etish jarayonida takamollishtirish 
shart-sharoitlarini belgilashdan ham iborat bo‘ldi.
Izlanishimiz yakuni boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida matematk tushunchalarni
o‘rgatish matematika o‘qitishning nazariy va amaliy muammolarini hal qilish
xususiyatlarini nazarda tutib, tarbiyaviy ishlarga asos bo‘la oladigan nazariy 
xulosalar va amaliy tavsiyalar ishlab chiqish imkonini berdi. 
Bu uslubiy tavsiyalardan boshlang`ich sinf o`qituvchilari o`z ish faoliyatlarida 
foydalansalar o`quvchilarni matematik tushunchalar haqida to`g`ri umumlashtirish 
qobiliyarini riyojlanishiga erishishlari mumkin.