Бошланғич таълим кафедраси

Таълим методлари 
Ифодали ўқиш методи 
Қайта ҳикоя қилиш методи 
Луғат билан ишлаш методи 
Мустақил ишлаш методи 

---

203 
Фойдаланилган адабиѐтлар 
1. Qosimova K., Matchonov S., G‗ulomova X., Yo‗ldoshеva Sh., Sariyеv Sh. 
Ona tili o‗qitish mеtodikasi / Boshlang‗ich ta‘lim fakultеti talabalari uchun darslik. – 
T.: Noshir, 2009.
2. Birinchi sinf uchun dasturlar. – Toshkent: O‗qituvchi, 1996.
3. Innovatsion ta‘lim texnologiyalari va pedagogik kompetentlik / O‗quv 
qo‗llanma. B.S.Abdullayeva va boshq. – T.: ―Navro‗z‖ , 2020.
 
NARSALARNING ALOMATLARINI AJRATISHGA
O‟RGATISH ORQALI BOSHLANG‟ICH SINF O‟QUVCHILARINING 
IJODIY QOBILIYATINI SHAKLLANTIRISH 
Djurakulova A.,
TerDU katta o‟qituvchisi, 
 
Chorshanbiyeva Sh.,
Termiz shahar, 33-maktab o‟qituvchisi. 
U yoki bu ijodiy bilishning shakllanishi bevosita topshiriqlar bajarish 
jarayonida amalga oshiriladi, yangi masalalarni yechish egallangan bilimlar asosida 
amallar bajarishni ko‘zda tutadi. Mashqlarni bajarish uquv va malakalarning butun 
kompleksini talab etadi: masalani, uning asosiy shartlarini, savolini, berilganlarni 
ajratgan holda tahlil qilish uquvi; o‘z tajribalarini tahlil qilish va berilgan masalaning 
ajratilgan sharxi va savoliga mos keluvchi usul va yo‘llarni tanlash, o‘z bilimini 
qo‘llay olish qobiliyati va ulardan kerakli ketma-ketlikda, zarur birikmada foydalana 
olish. 
Bolalarning aqliy rivojlanishlari uchun, xususan, ijodiy faoliyatning shakllanishi 
uchun nafaqat bilimlarni kengaytirish, balki bu bilimlarni sistemaga solish, ketma-
ketligini va bog‘lanishlarini o‘rnatish ustida ham ishlash kerak. 
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining ijodiy qobiliyatini shakllantirish va 
rivojlantirishning manbalaridan biri mantiqiy mashqlar sistemasidir. Odatda, bolalar 
maktabga narsalarning ko‘rgazmali alomatlarini (rangi, shakli, o‘lchamlari va h.k.) 
ajrata olish mahoratini egallagan holda keladilar, demak, maktabda alomatlar bilan 
bog‘liq ishlarni bu mahoratlarning qo‘llanish sohasini mustahkamlash, 
chuqurlashtirish va kengaytirishdan boshlash kerak. 
Narsalar alomatlarini ajratishning asosiy omillari ko‘rgazmali namoyish etilgan 
topshiriqlarni yechishda amalga oshiriladi. Ob‘ektlar sifatida dastlab narsalar yoki 
narsalarning bolalarda mavjud bo‘lgan tasavvurlarga asoslangan holda ular ajrata 
olishi mumkin bo‘lgan u yoki bu alomatlariga ko‘ra bolalarga tanish bo‘lgan 
rasmlardan foydalanish mumkin.
SHunday topshiriqlar tizimini keltiramizki, ularni berishda izohlar zarur bo‘lsin.
1. Bu seriyada o‘quvchilarda mavjud bo‘lgan narsalar alomatlari haqidagi 
tasavvurlarni aktuallashtiruvchi topshiriqlar tavsiya etiladi. Bu topshiriqlar bolalarda 
mavjud bo‘lgan tasavvurlarni mustahkamlash va chuqurlashtirishga imkon yaratadi. 
1-topshiriq.
a) Olmaning shakli, rangi, ta‘mi haqida nimalarni aytish mumkin? 

---

204 
b) «Kim ko‘p?» o‘yini. 
O‘qituvchi bolalarga biror narsani ko‘rsatadi va ularga shu narsa haqida so‘zlab 
berishni taklif etadi. Kim shu narsaning ko‘proq alomatlarini aytib bersa, o‘sha g‘olib 
bo‘ladi. 
v) Rasmga qarang va shaklning ixtiyoriy uchta 
alomatini ayting. 
Dastlab alomatlarni ajratib ko‘rsatish bolaning 
atrofidagi narsalarda amalga oshiriladi, keyin rasmlarda davom ettiriladi. Bular 
alomatlar 
bo‘yicha 
farqlanuvchi 
topshiriqlardir. 
Ikki narsa orasidagi o‘xshashlik yoki
farqlarni aniqlash uchun quyidagi 
mashq tavsiya etiladi. 
2-topshiriq. Bu narsalarni
ularning qanday alomati
bo‘yicha tutashtirilganini toping. 
2°. O‘quvchilar ob‘ektlarning alomatlarini ajrata olish mahoratini 
egallaganlaridan so‘ng alomatlarning o‘zgarishini aniqlashga qaratilgan mashqlar 
beriladi. Bunda kichik maktab o‘quvchilarining diqqatini shu faktga qaratish kerakki, 
alomatlarning o‘zgarishi natijasida ob‘ektning saqlanishi sabab bo‘ladi.
3-topshiriq. Rasmlarni birxillashtiring 
3°. Alomatlarning o‘xshashligi va 
farqlariga 
suyangan 
holda 
o‘quvchilar 
ob‘ektlarning 
qatorda 
va 
matritsada 
joylashishiga doir qonuniyatlarni aniqlashga 
qaratilgan mashqlarni bajarishga o‘rganadilar. 
Bunda topshiriqlar turli-tuman matematik 
mazmunlarni jalb etish yo‘li bilan mantiqiy 
munosabatlarning umummohiyatini ochib berish kerak. 
4-topshiriq. Kerakli rasmni tanlang: 
SHunday qilib, boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida mantiqiy bilim va mahoratlarni 
shakllantirish uchun turli mavhumlik darajasidagi materiallarni o‘z ichiga olgan turli 
ta‘lim vositalaridan foydalanish kerak.