|
Parda holidagi kalla - embrionning 2 haftaligidan boshlansa, togay holatiga 2-oydan boshlab otadi. Uchinchi bosqich bolgan suyak holatiga otish har bir suyak uchun alohida muddatga togri keladi. Misol uchun: pastki jag suyagida suyaklanish nuqtasining paydo bolishi embrion taraqqiyotining 39-nchi kuniga togri kelsa, ensa suyagida 65-nchi kunda korinadi. Hamma suyaklar ham taraqqiyot paytida uch bosqichni otmaydi. Ba’zi suyaklar togay bosqichini otmasdan, parda bosqichidan togridan-togri suyaklanish bosqichiga otadi. Bunday suyaklarga birlamchi suyaklar deyiladi. Uchchala bosqichni otadigan suyaklarga ikkilamchi suyaklar deyiladi.
Birlamchi suyaklar guruhiga quyidagi suyaklar kiradi: ensa
suyagining yuqorigi palla qismi, tepa, peshona, chakka suyaklarining palla qismlari, nogora halqasi, ponasimon suyakning qanotsimon osimtasining ichki bolagi, tanglay suyagi, burun boshligini bolib turuvchi suyak, burun, koz yosh, yonoq suyaklari, yuqorigi va pastki jag suyaklari. Ikkilamchi suyaklar guruhiga quyidagi suyaklar kiradi: ensa suyagining asosi va yon qismlari, ponasimon, galvirsimon, burun chiganoq suyaklari, chakka suyagining toshsimon qismi va sorgichsimon osimtasi, eshituv suyakchalari (bolgacha, sangdoncha, uzangicha) va til osti suyagining tanasi. Kalla suyaklari bosh miya, nervlar va qon tomirlardan song taraqqiy etadi. Shu sababdan kalla suyaklarida kop miqdorda teshiklar, kanallar, egat va chuqurchalar hosil boladi.
Kallaning yuz qismidagi suyaklar jabra ravoqlaridan taraqqiy etadi. Embrion taraqqiyotida 5-ta jabra ravoqlari mavjud boladi. Birinchi jabra ravogiga - pastki jag (mandibulyar) ravogi deyiladi. Ikkinchi jabra ravogiga til osti (gioid) ravogi deyiladi. Qolgan ravoqlar - 3, 4, 5 jabra ravoqlari deyiladi. Kallaning yuz qismidagi suyaklar taraqqiyotida 1, 2, 3 jabra ravoqlari va peshona osimtasi qatnashadi. Pastki jag ravogi juft bolib, har biri orta sohada ikkitadan osimta bilan tugaydi: yuqorigi jag va pastki jag osimtalari ogiz tirqishini pastdan va yon tomondan chegaralab turadi. Yuqori jag osimtalarining ortasida peshona osimtasi joylashadi. Peshona osimtasining pastki qirrasida har tarafda ikkitadan: yon burun kurtaklari va orta burun kurtaklari tafovut etiladi.
Juft pastki jag (mandibulyar) osimtalari orta sohasida ozaro qoshilib, pastki jag suyagini va pastki labni tashkil etadi. Yuqorigi jag osimtalari esa ozaro orta sohada birlashmaydi. Bu osimtalar orasida peshona osimtasining orta burun kurtagi joylashadi. Orta burun kurtagidan yuqori jag suyagining kesuv tishlari joylashgan qismi va shu sohadagi yuqori lab taraqqiy etadi. Yuqori jag osimtalarining ogiz boshligidagi yuzasida tanglay osimtalari hosil boladi. Har ikki tarafdagi tanglay osimtalari orta sohada birlashadi va natijada ogiz va burun boshliqlariga ajraladi. Yuqori va pastki jag osimtalari yon tarafdan ozaro birlashib, ogiz tirqishini chegaralab turadi. Bu osimtalar birlashuvining zaifligi ogiz tirqishining kattaligiga sabab boladi (macrostoma).
Yuqori jag osimtalari tanglay kurtaklarining ozaro
birlashmasligi tanglay sohasida tirqishning hosil bolishiga sababchi boladi va bunday holatni - "bori tanglay" (palatum fissum) deyiladi. Yuqori jag osimtalari orta burun kurtagi bilan birlashmay qolish holatlarida hosil boladigan tirqish "quyon lab" (labium leporinum) deb ataladi. Bu tirqish yon tarafda joylashib, bir tarafli yoki ikki tarafli bolishi mumkin.
Yuqori jag osimtalaridan - yuqori jag suyagi (kesuv tishlari sohasidan tashqari), yonoq suyagi, tanglay suyagi, ponasimon suyak va uning qanotsimon osimtasining ichki plastinkalari taraqqiy etadi. Pastki jag osimtalari - pastki jag suyagining taraqqiyotini ta’minlaydi. Peshona osimtasining orta kurtagi - burun boshligini ortadan boluvchi kondalang orta suyak, galvirsimon suyakning kondalang osimtasi, yuqori jag suyagining kesuv tishlar sohasining taraqqiyotini ta’minlaydi. Bulardan tashqari birinchi jabra (mandibulyar) ravogidan orta quloq boshligi(nogora boshligi)da bolgacha va sangdoncha suyaklarining taraqqiyotini ta’minlaydi. Ikkinchi jabra ravoqlari (gioid) esa chakka suyagining bigizsimon osimtasining, til osti suyagining kichik shoxchasining va nogora boshligidagi uzangicha suyagining taraqqiyotini ta’minlaydi. Uchinchi jabra ravogidan esa til osti suyagining tanasi va katta shoxchasi taraqqiy etadi.
Kalla suyaklari ikki guruh suyaklarga bolinadi: a) kallaning miya qismini tashkil etadigan suyaklar; b) kallaning yuz qismini tashqkil etadigan suyaklar. Kallaning miya qismini toq bolgan - peshona, ensa, ponasimon, galvirsimon va juft bolgan - tepa, chakka suyaklari tashkil etadi. Kallaning yuz qismini esa juft bolgan - yuqorigi jag, tanglay, yonoq, burun, koz yosh suyaklari, pastki burun chiganogi va toq bolgan - pastki jag suyagi hamda burun boshligini bolib turuvchi suyaklar tashkil etadi. Yangi tugilgan chaqaloqlar kallasining miya qismi, yuz qismiga nisbatan rivojlangan boladi. Chunki chaqaloqlarda chaynov mushaklari vatishlar rivojl anmagan.
Yangi tugilgan chaqaloqlar kalla suyagida rivojl anishning birinchi qoshuvchi toqima bosqichini tashkil etadigan, liqildoqlar (fonticulus) boladi, bular:
oldingi liqildoq - fonticulus anterior - peshona va tepa suyaklar orasida bolib, 2 yoshda bitib ketadi; 2) orqadagi liqildoq - fonticulus posterior - tepa va ensa suyaklari orasida bolib, 2 oylikda bitib ketadi; 3) oldingi yon liqildoqlar - fonticulus sphenoidalis - ponasimon suyak, peshona suyagi, tepa suyagi va chakka suyaklari orasida joylashib, 2-3 oylikda bitib ketadi; 4) orqadagi yon liqildoq - fonticulus mastoideus - chakka suyagi, tepa suyagi va ensa suyaklari orasida joylashib, 2-3 oylikda bitadi.
Kalla asosidaagi suyaklar orasida togay moddasi bolib, bu taraqqiyotning togay bosqichini eslatadi. Kallaning osishi liqildoqlar sohasidagi qoshuvchi toqima va kalla asosidaagi togay moddalar hisobiga boladi. Yangi tugilgan bolalarda kalla suyaklaridagi domboqlar, osiqlar, rivojlangan emas. 7 yoshgacha kalla suyagi uning orqa qismidagi suyaklari hisobiga kattalashadi. 7 yoshdan balogat yoshigacha kallaning miya qismidagi suyaklar rivojlanadi . 15yoshdan 24-26 yoshgacha yuz suyaklari rivojlanadi . Qarib qolganda tishlarning tushishi hisobiga kalla suyagining yuz qismida ayrim chokishlar kelib chiqadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
