Book · October 021 citations reads 555 authors

SITRUS EKINLARINING FITOFTOROZ 
KASALLIGI 
Sitrus ekinlarining fitoftoroz kasalligini oomiset zamburug‘lar
 
Phytophthora parasitica 
va 
P. citrophthora
qo‘zg‘atadi. Bu kasallik 
sernam iqlimli mintaqalarda tez-tez uchraydi. Tojikistonda 
isitilmaydigan polietilen pardali limonariylarda va transheyalarda 
kasallik juda zararli ekanligi xabar qilingan. O‘zbekistonda qayd 
etilmagan, ammo transheyalarda uchrashi va sitrus daraxtlarida 
gommoz kasalligi paydo bo‘lishida qatnashishi gumon qilinadi.
Kasallik belgilari va rivojlanishi
. Daraxtlarning nihollari, 
barglari, mevalari, novdalarining uchlari, poyasi va ildizlari 
zararlanadi. Fitoftorozning eng jiddiy shakli – daraxt poyasining 
pastki va boshqa qismlari chirishi va ulardan ko‘p yelim oqishidir. 
Qo‘zg‘atuvchi kambiy to‘qimalariga har xil jarohatlar orqali kiradi, 
ularni zararlaydi va yaralar paydo qiladi. 
Chidamli payvandtagda o‘stirilgan daraxtlarda zararlanish 
payvand joyidan pastga o‘tmaydi, chidamsiz navlarda esa, 
qo‘zg‘atuvchi uchun qulay ob-havo sharoitida pastga tarqalib, 
ildizlarini ham chiritadi. Zamburug‘lar hosil qiladigan yelim suvda 
eriydi, shu sababdan kuchli yomg‘irlardan keyin daraxt yelimdan 
tozalanadi.

---

172
133-rasm 
134-rasm 

---

173 
Ko‘chatxonalarda yosh nihollarning ildiz bo‘g‘zi chirishi eng 
ko‘p uchraydi, ammo unayotgan urug‘ va hali tuproq ustiga 
chiqmagan o‘simliklar ham chirishi va nobud bo‘lishi mumkin. 
Nihollar siyrak bo‘lib qoladi. 
Barglarning ustki tomonida, asosiy tomiri bo‘ylab, uchki 
qismiga yaqin joylarida, dumaloq, to‘q-qo‘ng‘ir, alohida joylashgan 
dog‘lar paydo bo‘ladi. Ular tez o‘sadi va butun bargni qoplab olishi 
mumkin. Barglarning ostki tomonida oqish g‘ubor rivojlanadi. 
Mevalarda zich, qo‘ng‘ir tusli chirigan joylar paydo bo‘ladi, 
ular astasekin o‘sadi va mevani qoplab oladi. Yuqori namlikda 
zararlangan meva ustida oq, mayin g‘ubor rivojlanadi. Mevalar 
suvda pishganga o‘xshab qoladi va badbo‘y hid chiqaradi. 
Zararlangan novda uchlarida va nihollar poyalarida och-
qo‘ng‘ir dog‘lar paydo bo‘ladi, ular atrofiga qarab tez o‘sadi va 
zararlangan qismlarni o‘rab oladi. Ko‘pincha zararlangan joylarning 
qobiqlari nobud bo‘ladi va chatnab ketadi. Chatnagan joylardan och-
sariq, keyin to‘q-qizil tus oluvchi yelim oqadi. Zararlangan novdalar 
va nihollarning poyalari ko‘pincha nobud bo‘ladi. Kasallikning katta 
daraxtlar poyalaridagi belgilari gommoz belgilari bilan bir xil. 
Qo‘zg‘atuvchilarning zoosporangiylari yomg‘ir va shamol 
vositasida oson tarqaladi. Ular tomchi namlik (yomg‘ir, shabnam) 
mavjudligida o‘sganida 2 ta xivchinli zoosporalar hosil qiladi, tomchi 
namlik bo‘lmaganida konidiyalarga o‘xshab o‘sadi. Ular o‘sganida 
murtak gifa paydo qiladi va u o‘simlik to‘qimasiga kirib, zararlaydi. 
P. citrophthora
ning miseliysi o‘sishi uchun kardinal haroratlar 5 va 
32
o
S, optimum 24-28
o
S, 
P. parasitica
uchun optimum 30-32
o
S. 
Qo‘zg‘atuvchi zamburug‘lar zararlangan o‘simlik qoldiqlarida 
miseliy va sporangiylari, tuproqda oospora va xlamidosporalari 
vositasida qishlaydi. 

---

174