Book · November 019 citations reads 2,471 authors

Uqtirish
-kishilarning muloqot  va  faoliyati  jarayonida  o‘zaro  ta'sir 
etish  vositalaridan    biridir.  Inson  ruhiyatiga    uning    o‘ziga  sezdirmasdan  ta'sir 
etish,  shaxs  psixikasi  tarkibiy  tuzilishiga  beixtiyor  kirib  borish  va    kundalik  
hayotdagi  qiliqlar,  intilishlar, motivlar  va    yo‘l-yo‘riqlarda  uqtirish namoyon 
bo‘ladi.  
Uqtirishning  mohiyati  shundan  iboratki,  tinglovchi  so‘zlayotgan  shaxsga 
to‘la ishonch bildiradi. Bu holda so‘zlovchi tinglovchida aynan o‘zidagi tasavvur, 
qiyofa va sezgilarni gavdalantiradi va unda to‘liq ishonch hosil qiladi.  
“Uqtirib ta'sir etishda axborot manbai bo‘lmish so‘zlovchining obro‘ga ega 
bo‘lishi,  ikkinchi  tomondan  esa  tinglovchida  ishonch  hosil  qilishiga  erishishdir. 
O‘qituvchi tahsil oluvchiga muayyan mavzuni uqtirayotganda pedagogik muloqot 
o‘zaro  ta'sir  etish  jarayoni  sifatida  ixtiyoriy  va  ixtiyorsiz,  to‘g‘ridan-to‘g‘ri 

---

356 
 
ko‘rinishga  ega  bo‘lishi  mumkin.  Pedagogik  jihatdan  to‘g‘ri  qo‘llangan  uqtirish 
juda  katta  tarbiyaviy  kuchga  ega
51
”-  deb  yozadi  M.  Ochilov.  Darhaqiqat, 
pedagogning  samarali  uqtirib  ta'sir    ko‘rsatishining    zarur  shartlaridan  biri 
o‘quvchi va jamoa ruhiyatiga ta'sir qilish natijasida ularda ijobiy hislatlar tarkib 
topadi. Eng muhimi shundaki, o‘quvchi  o‘qituvchi aytgan harakatlarni bajaradi 
va ularni  o‘zi mustaqil o‘ylab topgandek his qiladi. 
Uqtirishga  moyillik inson    asab   tizimining  me'yordagi  xususiyatidir.   U  
yosh    davriga    (yosh    bolalarni  uqtirish  osonroq),  jinsga  (ayollar    uqtirishiga 
ko‘proq  moyil  bo‘ladilar),  ongni  rivojlanishi  darajasi  (intellekt)ga,  salomatlikka 
(charchaganda yoki kasallikdan yaqinda tuzalgan kishini uqtirish  oson  bo‘ladi) 
va    boshqa    omillarga  bog‘liq  bo‘ladi.  Bundan  tashkari    uqtirishga    moyillik 
uqiruvchining obro‘si va uqtirish shakliga qarab ham o‘zgarib turadi. 
Uqtirishga  moyillikning  ayniqsa  yosh    davrlariga  bog‘liqligi  juda 
sezilarli.  Bolalar  7-10  yoshda  juda  ta'sirchan    bo‘ladilar,  shuning    uchun    ular 
bilan  ishlashda  so‘zning  uqtiruvchi  qudratini    oshiradigan  alohida  usullarini  
o‘ylab    topishga    ham  zarurat  qolmaydi.  Boshlang‘ich    sinf    o‘qituvchilarining 
hurmati  juda  yuqori  bo‘ladi,  o‘quvchilar    uning  har  bir  so‘zi,  hikoyasi  yoki 
tanbehini    aniq    haqiqat,  deb  qabul  qiladilar.  Yosh  oshgan  sari  o‘quvchilarda 
tanqidiy fikrga egalik oshadi.  
Ko‘p  hollarda  ishontirish    va    uqtirish  o‘zaro  bog‘liqdir.  Ishontirish    va 
uqtirishning umumiy belgilari: 
- har ikkalasida ham so‘z ta'sir etish vositasidir;   
-  o‘qituvchining  nutq  maromi sust, ohangdorligi past bo‘lsa  va  uning  
yuz    ifodasi  hayotiy  bo‘lmasa,  ishontirish  ham,  uqtirish  ham    muvaffaqiyatsiz 
bo‘ladi.