Book · May 020 citations reads 1,735 authors: Some of the authors of this publication are also working on these related projects

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

50 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
8-мавзу.
 
Стандартлаштириш ҳақида. Стандартлаштиришнинг мақсад ва 
вазифалари. Асосий атамалар ва тушунчалар. Стандартлаштириш хизмати. 
Стандартлаштириш Давлат тизими. 
 
 
Режа: 
8.1.Ўзбекистон Республикасида стандартлаштиришнинг қонуний асослари 
8.2.Стандартлаштиришнинг асосий тушунча, мақсад ва вазифалари 
8.3.Стандартлаштиришнинг асосий тамойиллари 
Таянч 
сўзлар 
ва 
иборалар:
стандарт, 
қонун, 
меъѐрий 
ҳужжат, 
стандартлаштиришнинг асосий мақсадлари, стандартлаштиришни вазифалари. 
8.1.Ўзбекистон Республикасида стандартлаштиришнинг қонуний асослари 
Ўзбекистон Республикасида стандартлаштириш бўйича ишларни ташкиллаштириш 
тўғрисида‖ (март 1992 й.) республика Вазирлар Маҳкамасининг қарори билан белгиланган 
стандартлаштиришнинг ташкилий асослари ―Стандартлаштириш тўғрисида‖ Ўзбекистон 
Республикасининг Қонуни билан қонунлаштирилган. Қонун 28 декабрь 1993 й. да қабул 
қилинган, 28 февраль 1994 й. умумий ахборот воситаларида чоп этилган ва шу кундан 
бошлаб кучга кирган. 
Қонунда стандартлаштиришнинг асосий мақсадлари белгиланган: 
– истеъмолчилар ва давлатнинг маҳсулот (хизматлар) нинг аҳоли ҳаѐти, соғлиги ва 
мулки, атроф муҳит учун хавфсизлиги масалалари бўйича манфаатларини ҳимоя қилиш; 
– маҳсулотнинг ўзаро алмашинувчанлиги ва мос келувчанлигини таъминлаш; 
– маҳсулотнинг сифати ва рақобатбардошлигини ошириш; 
– барча турдаги бойликларнинг тежалишига кўмаклашиш; 
– ижтимоий-иқтисодий, илмий-техникавий дастурлар ва лойиҳаларни амалга 
ошириш; 
– табиий ва техноген ҳалокатлар ва бошқа фавқулодда вазиятларнинг содир бўлиши 
эҳтимолини ҳисобга олган ҳолда халқ хўжалиги объектларининг хавфсизлигини таъминлаш; 
– ўлчашларнинг бирлилигини таъминлаш. 
Ўзбекистон 
Республикасининг 
―Стандартлаштириш 
тўғрисида‖ 
қонунида 
белгиланганки, республикада стандартлаштириш бўйича ишларни ўтказиш умумий 
ташкилий-техник қоидаларини белгиловчи Ўз СДТ фаолият кўрсатади. Бу қоидаларнинг ўзи 

---

51 
Ўздавстандарт томонидан ўрнатилади. Давлатархитектурақурилиш (қурилиш, қурилиш 
индустрияси, шу жумладан лойиҳалаш ва конструкциялаш соҳасида), Давлаттабиатқўмитаси 
(табиий бойликлардан фойдаланиш ва атроф муҳитни ифлосланиш ва бошқа зарарли 
таъсирлардан сақлаш соҳасида, Соғлиқни
сақлаш вазирлиги (тиббиѐтга мўлжалланган 
маҳсулотлар, тиббиѐт техникаси буюмлари, дори-
:
дармонлар соҳасида, шунингдек 
республикада чиқариладиган ва импорт бўйича келтириладигаи маҳсулотда инсон учун 
хавфли аралашмалар борлигини аниқлаш масалалари бўйича) ўзининг ваколат доирасида 
стандартлаштириш бўйича ишларни ташкиллаштириш, мувофиқлаштнриш ва таъминлаш 
ишларини олиб боради. Республикада кўлланиладиган меъѐрий ҳужжатлар рўйхати 
келтирилган: 

халқаро (давлатлараро, ҳудудий) стандартлар; 

Ўзбекистон давлат стандартлари; 

тармоқлар стандартлари; 

техник шартлар; 

маъмурий-ҳудудий стандартлар; 

корхоналарнинг стандартлари; 

хорижий мамлакатларнинг миллий стандартлари. 
Стандартлаштириш бўйича меъѐрий ҳужкатларга шунингдек, стандартлаштириш 
бўйича қоидалар, меъѐрлар, техник-иқтисодий ва ижтимоий ахборотлар таснифлагичлари 
(классификаторлари) ҳам киради. 
Халқаро (давлатлараро, ҳудудий), хорижий меъѐрий ҳужжатлар Ўздавстандарт 
томонидан белгиланган тартибда қўлланилади. Ягона ва узлуксиз таълим давлат тизимида 
таълим давлат стандартлари ишлаб чиқилади, республика Вазирлар Маҳкамаси томонидан 
тасдиқланади. 
Стандартлаштириш бўйича меъѐрий ҳужжатлар мамлакатимиз ва хорижий фан ва 
техникасининг замонавий ютуқларига асосланиши ва халқаро савдо учун ортиқча тўсиқлар 
пайдо қилмаслиги лозим. Рақобатбардошликни таъминлаш учун ўзувчи (олдиндан тузилган) 
стандартлар яратилиши мумкин. 
Маҳсулотни меъѐрий хужжатларсиз ишлаб чиқариш ва харидга қўйиш ман этилади. 
Маҳсулотнинг аҳоли ҳаѐти, соғлиги, мулкига хавфсизлигини таъминлайдиган 
меъѐрий ҳужжатларнинг талаблари, маҳсулотнинг мос келувчанлиги ва ўзаро 
алмашинувчанлигини, буларни текшириш усулларининг бир хиллигини ва бир хил 
тамғаланишини таъминлаш учун риоя қилиниши шарт. 
Стандартлар ва ўлчашлар бирлилигини таъминлаш устидан давлат назорати 
идоралари, объектлари ва субъектлари, давлат назоратини бажарувчи давлат 
инспекторларининг ҳуқуқлари ва масъуллиги, шунингдек давлат назорати субъектларининг 
ва буларга раҳбар шахсларнинг стандартлаштириш тўғрисида қонунларни бузганлиги учун, 
шунингдек стандартлардаги мажбурий талабларни бузганлиги учун жавобгарликлари 
белгиланган. 
Давлат назорати идораларига қуйидаги ҳуқуқлар берилган: 

аниқланган бузилишларни бартараф этиш тўғрисида кўрсатма бериш; 

жарима солиш; 

тадбиркор субъектларнинг лавозимли шахсларини маъмурий жавобгарликка 
тортиш; 

текширилган маҳсулотни ишлаб чиқаришни тақиқлаш ѐки харидга қўйиш (етказиб 
бериш, сотиш)ни, фойдаланиш (эксплуатация қилиш) ни тўхтатиш; 

стандартларнинг мажбурий талабларига мос келмайдиган ва давлат руйхатидан 
ўтмаган импорт маҳсулотнинг харидга қўйилишини тақиқлаш; 

маҳсулотни ишлаб чиқариш ѐки харидга қўйишни (етказиб бериш, сотишни) 
тақиқлаш тўғрисидаги давлат инспекторининг кўрсатмасини бузганлиги учун жарима ѐзиш. 

---

52 
Жарима суд тононидан белгиланади, агар тадбиркор субъект қоидани бузганликдаги 
айбини ўз бўйнига олса ва жаримани ўз ихтиѐри билан тўлашга рози бўлса, бу тўғрида қарор 
давназорат идоралари томонидан қабул қилинади. 
Ўзбекисюн Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 10 ноябрь 2006 й. № 235 
қарори билан Давлат назорати тўғрисидаги Низомга жаримага тортиш қисмида 
ўзгартиришлар ва қўшимчалар киритилган (Низом 12 август 1994 й. № 410 ҳукумат қарори 
билан тасдиқланган). 
а) 4 модда бешинчи абзац қуйидагича таҳрирда баѐн этилади:
―хўжалик фаолиятини юритувчи субъектларга нисбатан стандартларнинг мажбурий 
талабларини бузганлиги учун, лавозимли шахсларга маъмурий жазо қўлланилгандан кейин 
йил давомида такрор бузилишга йул қўйганлиги учун харидга чиқарилган маҳсулот 
нархининг 50 фоизи миқдорида жарималарни қўллаш туғрисида қарор қабул қилиш‖; 
б) қуйидаги мазмунда 9 модда қўшимча киритилсин:
―9. Хўжалик фаолияти субъектининг охирги ҳисобот санасида жорий активларининг 
суммасидан 20 фоиздан ортиқ жарималарни ундириш қарор қабул қилинган кундан бошлаб 6 
ойга ҳар ойда тўлаш шарти билан чўзилиши мумкин‖ 
Давлат бюджетидан молиялаштириладиган ишлар рўйхати белгиланган: 
– халқаро, давлатлараро, ҳудудий меъѐрий ҳужжатларни ишлаб чиқиш ѐки қатнашиш; 
– стандартлаштиришнинг муайян объектлари бўйича қонун ҳужжатларининг 
лойиҳаларини ишлаб чиқиш; 
– асос бўлувчи ташкилий-методик ва умумтехникавий меъѐрий ҳужжатларни ишлаб 
чиқиш ва унинг ишлашини таъминлаш; 
– техник-иқтисодий ахборот таснифлагичларини ишлаб чиқиш, булар тўғрисида 
расмий ахборот тайѐрлаш ва чоп этиш, шунингдек барча фойдаланувчиларга тарқатиш: 
– умумдавлат аҳамиятидаги илмий-тадқиқот ва бошқа ишларни бажариш 
– стандартларнинг мажбурий талабларига риоя қилиш устидан давлат назоратини 
амалга ошириш; 
– меъѐрий ҳужжатлар давлат жамғармасини шакллантириш ва олиб бориш. 
Стандартларни, маҳсулот ва хизматлар каталогини белгиланган тартибда харидга қўйишдан 
олинган маблағлар, шунингдек стандартлаштириш тўғрисидаги қонунларни бузганлиги учун 
жаримага тортишдан олинган маблағларнинг бир қисми ҳам молиялаш манбалари бўлиши 
мумкин. 
Давлат бюджети маблағларидан молиялаштириладиган давлат дастурларини ишлаб 
чиқишда маҳсулот сифатини меъѐрий таъминлаш бўлимлари назарда тутилиши лозим. 
Мувофиқлик белгиси билан тамғаланган маҳсулот чиқарувчи корхоналарни, 
шунингдек ананавий технология имнониятларидан ўзувчи, истиқболга мўлжалланган 
талаблар стандарти бўйича маҳсулот ишлаб чиқаргани учун иқтисодий ѐрдам ва 
рағбатлантириш давлат кафолати Қонунда кўзда тутилган.