Book · May 004 citations reads 124 author



Download 0,6 Mb.
Pdf ko'rish
bet3/12
Sana10.04.2022
Hajmi0,6 Mb.
#540886
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   12
Bog'liq
AshuraliZohiriy

IMLO TO‘G‘RISIDA 
 
Profesur Afanasevning aytishicha, rus imlosi besh asosqa qurilg‘on: 
1) Savtiy (foneticheskiy), 
2) Shakliy (morfologicheskiy), 
3) Tarixiy-an'anaviy, 
4) Chet so‘zlarini yozmoq asosi, 
5) Ayrilma asosi. 
Bizda esa inqilobg‘acha tarixiy-an'anaviy ham chet so‘zlarni yozmoq asosi qo‘llang‘on. 
Ya'ni: o‘zbakcha so‘zlarda eski Navoiy va undan ilgarigi kitoblardag‘i imlo nusxasi mahkam 
ushlanib, chet (arabcha, forsiycha) so‘zlar va ularda qondoq yozilg‘on bo‘lsa, bizda ham 
o‘zgartmasdan yozish asos tutilg‘on. 
1
1
Bundoq lug‘atni bir kishi tuzib chiqishliq bir necha yillarga cho‘zilsa kerak. Shuning uchun alifbe harfi bilan bir 
necha harfni bir kishiga, bir nechani bir kishiga qilib 3, 4 kishiga topshirilsa, ishning tezrak bitishi aniqdur. 


Inqilobdan keyin (bundan 5, 6 g‘ina yil ilgari) bu ikki asosni tashlab savtiy ham shakliy 
(sarfiy) asosqa o‘tkan bo‘lsaqda, arab alifbosi savtiy asosqa javob bera olmag‘onlig‘idan, imlo 
chatoqliqlaridan haligacha ham qutila olg‘onimiz yo‘q. 
Endi yangi alifbe qabul qildiq. Bung‘a tamom ko‘chsak, quyidag‘i ba'zi bir nuqtalarni 
yechib olsaq, imlo masalasini ancha hal qilg‘on bo‘lurmuz. 
«Ancha hal qilg‘on bo‘lamiz» dedik, «tamom hal qilamiz» demadik. Chunki (yuqorida 
aytganimizdek), til yozuvdan ilgari ketib turadi. Ilgarilayotg‘on til kundalik ehtiyojlarini sekin-
sekin anglata borar. Balki hozir bizga ko‘rinmagan, esga kelmagan tomonlarni aytib berar. 
Masalan: ruslar 200 yildan berli imlog‘a urnaydurlar. Hali ham kam-ko‘sti chiqib turadur. 
Biz imlomizni savtiy (funetika) ham shakliy-sarfiy formolugiya (morfolugiya) asosqa 
quramiz. 
Shundoq bo‘lg‘ach, imlo chigallarining bir qismi (tur, tor, kyz, koz ga o‘xshashlar)ni 
olg‘on asosimizning birinchisi yechib bersa, bir qismini (tamsillarni) ikkinchisi yechib beradur va 
tamsilga yo‘l qolmaydur. 
Garchand so‘zlash tilida yengillik uchun jarangsiz dovushlar (o‘rtoq Q.Ramazon bu 
to‘g‘rida «Sharq haqiqati» 12-sonida ancha to‘qtag‘on bo‘lsa ham, jarangsiz harflarni 
ko‘rsatmagan) keyingi dovushlarni o‘marib so‘zlashsalarda, o‘shandoq (eshitilganicha) yozish 
hyech yaramaydur. Sarfiy imlo birligini buzadur. 
Biz, eshitilganicha yozish to‘g‘risida so‘z ochg‘onimiz yo‘q ham ochmasmiz. Bu - bir. 
Ikkinchidan, biz, imloda qondoq bo‘lsada oson yo‘lni tutmog‘imiz lozim. Bu – oson 
deganimiz ham bir qoida (sarfiy birlik)ni mahkam ushlab, shuni turlamasdan temir qoziq qilib 
ushlash va ushlatdirishdur. 
Masalani oydinlashdirmoq uchun «d» harfi bilan boshlang‘on qo‘shimchalarni olayiq: 
1) -dim, -dik, -di. 
2) -dir (otdir, kesdir singari) so‘zlarda(gi) 

Download 0,6 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   12




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish