Book · April 021 citations reads 54 1

Titanning ishlatilishi. Titan va u asosidagi qotishmalar kam og‗irlikka ega bo‗lib, mustahkam bo‗ladi, shuning uchun aviatsiyada ishlatiladi. Masalan, l kg samolyot dvigateli og‗irligini 8-10 marta kamaytiradi. Aviatsiyada porshen, shatun, klapanlarni yasashda ishlatiladi. Xuddi shunday reaktiv dvigatellarning agregatlari, kompressor disklari, turbina kuraklari, roptor va boshqa narsalar yasaladi. Bundan tashqari dengiz kemalari, avtomobillar va temir yo‗l transportlarida qo‗llaniladi.
Po‗latlar yasashda ham titan ishlatiladi.
Rangli metallarning qotishmasida ham 6–11% li Ti bo‗ladi. Ko‗proq titan-mis qotishmasi uchraydi. Aluminiyli bronzaning mustahkamligini oshirish uchun bronzaga 0,5 dan 1,55% gacha Ti qo‗shiladi.
Qattiq va issiqqa chidamli qotishmalar. Bunga TiC karbit titan kiradi. Bundan qattiq titan volfram hosil qilinadi. Ularning tarkibi 10–40% TiC dan, 50% C dan va qolgani kobaltdan iborat bo‗ladi. Titan karbididan issiqqa chidamli qotishmalar yasaladi va ulardan reaktiv agregatlarning trubalarini yasashda qo‗llaniladi.
TiO oksidi oq pigment tayyorlashda ishlatiladi. TiO mashina qismlanni, kemalarning rezina tarkibiga qo ‗shishda, qog‗oz ishlab chiqarishda, glazurlar, emallar tayyorlashda ishlatiladi. Qattiq dielektriklar va elektrodlarni qoplovchi sifatida ishlatiladi.
Titan minerallari, rudalari va ruda konsentratlari. Yer qobig‗ida titan TiO₂ yoki titan kislotasi – titanlar holida uchraydi. 70 ga yaqin titan minerallari bo‗lib, ulardan rutil, ilminit, perovskit va sfen ishlab chiqarish minerallari hisoblanadi. Bu 3 ta minerallardan rutil ko‗proq sanoat xomashyosi hisoblanadi; d=4,18–4,28. Rutil olmos kabi yaltiroq, tiniq, ko‗proq qizil-jigarrang, ayrim hollarda sarg‗ishroq, ko‗kishroq, siyoh va qora rangli bo‗ladi. Rutil minerali tarkibida TiO₂ 90–95% ni tashkil etadi. Ilmrnit-metatitanat temir (FeTiO₃) minerali ko‗proq uchraydi; d=4,56- 5,21, unda TiO₂ 56,66% ni tashkil etadi. Bundan tashqari FeTiO₃, MgTiO₃ va MnTiO₃ lar bo‗lib, ular izomoif holida bo‗ladi. Perovskit-titanat kalsiy (CaTiO₃) 58,7% TiO₂ va 41,3% CaO dan iborat. Sfen-titanosilikat kalsiy - CaO ∙ TiO₂ ∙ SiO₂ bo‗lib, unda TiO₂ 38,8% tashkil etadi. Bu mineral sariq tusli, zichligi d=3,4– 3,56 dir. CaO ning bir qismini FeO va MnO ni tashkil qiladi.

2.