Book · April 020 citations reads 10,203 author: Some of the authors of this publication are also working on these related projects

 
cho‘ktirish usulini qo‘llab o‘rganish. 
 
Ishni bajarish uchun qisqacha nazariy ma’lumotlar. 
Cho‘ktirish deb mineral zarrachalarning vertikal suv oqimida 
ќarakatlanish tezligidagi farqqa qarab boyitish usuliga aytiladi. 
Cho‘ktirishda 
qo‘llaniladigan 
apparatlar 
cho‘ktirish 
mashinalari deyiladi. Cho‘ktirishning moќiyati shundan iboratki, 
ajratilishi lozim bo‘lgan maќsulot cho‘ktirish mashinasining 
panjarasiga beriladi va bu panjara orqali goќ ko‘tarilib, goќ 
pasayuvchi suv oqimi ќarakatlanadi. Bunday suv oqimlarining
muntazam ќarakati tufayli maќsulot turli zichlikdagi qatlamlarga 
ajraladi. Pastki qatlamda katta zichlikka ega, yuqori qatlamlarda esa 
kichik zichlikka ega maќsulot yig‘iladi. Cho‘ktirish mashinalarining 
porshenli, diafragmali, porshensiz va ќarakatlanuvchi panjarali turlari 
mavjud.
Porshenli cho‘ktirish mashinasi 1–rasm (a) kamera (4) dan 
iborat bo‘lib, u tubiga etmaydigan to‘siq (5) orqali ikkita bo‘limga 
bo‘lingan: cho‘ktirish va porshenli bo‘limlar. Cho‘ktirish bo‘limida 
panjara (1) o‘rnatilgan bo‘lib, uning ustida mineral zarrachalar 
ajratiladi. Porshenli bo‘limda esa porshen (2) joylashtirilib, unga 
ekstsentrik val (3) qaytarma – ilgarilama ќarakat beradi.
Mashina ishlash vaqtida kamera suv bilan to‘ldiriladi. 
Boyitiluvchi maќsulot panjara ustiga beriladi. Porshen yordamida 

---

18 
cho‘ktirish mashinasi panjara ustidagi maќsulotga muntazam ta’sir 
qiluvchi goќ ko‘tarilib, goќ pasayuvchi suv oqimini ќosil qiladi. 
1–rasm. Cho‘ktirish mashinalarining asosiy turlari: 
a–porshenli; b–diafragmali; v–porshensiz;
e–qo‘zg‘aluvchi panjarali 
Yuqoriga ko‘tariluvchi suv oqimi ta’sirida mineral zarrachalar 
aralashmasi (og‘ir va engil minerallar) g‘ovaklanadi va yuqoriga 
ko‘tariladi. 
Yuqoriga ko‘tariluvchi suv oqimining tezligi porshen pastga 
harakatlanishi bilan asta-sekin ortgani uchun avval aralashmadan 
engil minerallarning mayda zarrachalari ko‘tarila boshlaydi. 
Yuqoriga ko‘tariluvchi suv oqimining tezligi ortishi bilan engil 
minerallarning yirik zarrachalari, shuningdek, og‘ir minerallarning 
mayda va keyin yirik zarrachalari ko‘tariladi. 
Yuqoriga ko‘tariluvchi suv oqimining tezligi kamayganda 
og‘ir minerallarning yirik zarrachalari avval muallaq ќolda bo‘ladi, 
maydaroqlari yuqoriga ko‘tarilishni davom ettiradi.
Shunday qilib, yuqoriga ko‘tariluvchi suv oqimi ta’siri 
vaqtida ќar xil o‘lcham va zichlikka ega bo‘lgan zarrachalar panjara 
ustida ќar xil balandlikka ko‘tariladi; og‘ir va yirik zarrachalarning 
bir qismi panjara ustida qoladi. 
Porshen yuqoriga ќarakatlanganda pastga ќarakatlanuvchi suv 
oqimi ќosil bo‘lib, bunda og‘ir minerallarning yirik zarrachalari eng 
katta tezlik bilan, engil minerallarning mayda zarrachalari esa eng 
kichik tezlik bilan panjara tomon ќarakatlanadi. 

---

19 
Bu paytda panjara ustidagi mineral zarrachalar qatlami 
zichlashadi. G‘ovaklanish va zichlanish sikllarining qayta–qayta 
takrorlanishi natijasida mineral zarrachalarning birlamchi qatlami 
ikkita qatlamga bo‘linadi: yuqori qatlamda minerallarning nisbatan 
engil zarrachalari, pastki qatlamda esa nisbatan og‘irlari joylashadi.