Боҳодир эшов

 эл
(маълум уруғ- 
ва қабилалар) ва 
юртга
(ҳудудий воҳа, яйлов учун ерлар) давогарлик қилган. 
Бундай шароитда улар ўз улуси одамлари билан уларнинг қишги ва ѐзги 
масканларида яшашлари ҳамда бошқарув ва солиқ йиғилишига аралашмасликлари 
лозим бўлган. Ўтроқ вилоятлар бошқаруви, деҳқончилик воҳалари ва 
ҳунармандчилик устахоналаридан солиқ йиғиш ва уни ―керакли одамга юбориш‖ 
буюк хон томонидан тайинланган махсус шахслар, кейин эса маҳаллий 
ҳукмдорлар зиммасида бўлган.
Чингизийлар давлатида ҳарбий аслзодалар кўп бўлиб, Чингизхоннинг ўзи ҳам, 
ундан кейинги муғул хонлари ҳам уларни хон ва давлат олдидаги ҳизматлари учун 
тақдирлаб турганлар. Бундай тақдирланганлар 
тархон
деб аталган. Улар турли 
солиқлардан озод қилинган бўлиб, ов пайтида ва урушларда қўлга киритилган 
ўлжалар уларнинг шахсий мулки ҳисобланган.
Муғилистоннинг ўзида ва салтанатнинг шарқий қисмларида Чингизийлар 
хонадони шаҳзодалари дастлаб 
кобегун, 
кейинчалик 
тайжи 
деб аталган. 
Чингизийлар давлатининг ғарбий қисмида шаҳзодалар бошқача аталган. XIII-XIV 
асрлар мусулмон муаллифлари асарларида дастлабки Чингизийлар 
шаҳзода, 
подшозода 
ѐки оддий форсча 
писар (ўғил) 
деб аталган бўлса, ғарбий 
чингизийларнинг учинчи, тўртинчи ва кейинги авлодлари туркча 
ўғил (огул), 
ўғлон (оглан) 
(одатда шаҳзоданинг номидан кейин) сифатида тилга олинади. 
Юқорида эслатганимиздек, XIV асрдан бошлаб (айниқса ғарбий Чингизийларда) 
нисбатан кенг тарқалган шаҳзодалар унвони 
султон 
ҳисобланади. 

---

203 
Хуллас, Чингизхон асос солган салтанат Марказий Европадан Япон 
денгизигача, Ўрта Ер денгизидан Ҳиндихитойгача бўлган улкан ҳудудни ўз ичига 
олганди. Маданий жиҳатдан бўйсундирилган халқлардан анча орқада бўлган 
Чингизийлар қарам ўлкалар тарихий тараққиѐтида салбий из қолдирди. Чингизхон 
асос солган салтанатда улусларга бўлиб бошқариш жорий қилинган бўлса-да, ҳар 
бир улус мустақил бўлибгина қолмай, улар ўртасида узоқ йиллар ўзаро урушлар 
бўлиб турди.