Боҳодир эшов

даргоҳ – амир саройи
ва 
девон – давлат 
идораси, вазирликлардан
иборат бўлган.
Давлатни бошқарувчи олий ҳукмдор
амир 
унвонига эга эди. Исмоил 
Сомоний ўз даврида марказлашган давлат бошқаруви тизимини жорий этган 
эди. Сомонийлар давлати мажмуини мустаҳкамлашда Нуҳ II Сомонийнинг 
маърифатли вазирлари Абуабдулло Муҳаммад Жайҳоний ва Абуфазл 
Муҳаммад Баламийларнинг хизматлари катта бўлган. Сомонийлар 
ҳукмронлиги даврида бош вазир лавозимига асосан шу икки сулола вакиллари 
тайинланган. Давлат мажмуи 
даргоҳ 
(амир саройи) ва 
девонга 
(вазирликлар, 
давлат идораси) бўлинган. 
Саройда сиѐсий ҳокимият 
соҳиби хорас 
қўл остида бўлиб, у олий 
ҳукмдор фармонлари ижросини назорат қилган. Даргоҳ ҳамда бошқа муҳим 
давлат идораларининг хавфсизлигини амалга ошириш хизматини 
бош ҳожиб 
ва унинг ходимлари
 
олиб борган. Саройда шарбатдорлар, дастурхончилар, 
таштадорлар, от боқарлар, хўжалик бекалари каби турли хизматчилар бўлган. 
Саройдаги барча хўжалик ишларини 
вакил
бошқарган. Вакил саройдаги энг 
эътиборли кишилардан бири ҳисобланган. Наршахийнинг маълумот 
беришича, Наср II Сомоний даврида Бухоро регистонида давлатдаги 10 та 
девонга атаб махсус 10 та бино қурилган. Давлатда қуйидаги девонлар 
фаолият кўрсатган: 
Девони вазир (бош вазир девони). 
Бу девонга қолган барча девонлар 
бўйсунган. Бош вазир девони барча маъмурий, сиѐсий, хўжалик ва ҳарбий 
маҳкамаларни назорат қилган. 
Девони мустауфи (молиявий ишлар девони). 
Бу девон давлатнинг 
барча молиявий ишларини бажарган ва назорат қилган. Девон хазинадор 
томонидан бошқарилиб, унинг ихтиѐрида ҳисобчилар, мунший ва котиблар, 
дафтардорлар бўлган. 

Девони амид ал-мулк, ѐки ал-расаил (расмий ҳужжатлар девони).
Бу 
девон давлат аҳамиятига молик бўлган барча ҳужжатларни тузиш ва ишлаб 

---

168 
чиқиш билан шуғулланган. Шунингдек, бу девон чет давлатлар билан бўлган 
дипломатик муносабатларни ҳам назорат қилган.