Боҳодир эшов

Ҳунармандчилик ва савдо-сотиқ
. Бухоро амирлигида асосий 
ҳунармандчилик марказлари сифатида шаҳарлар катта аҳаммиятга эга бўлган 
бўлса-да,кўпгина йирик қишлоқларда ҳам ҳунармандчиликнинг кундалик 
эҳтиёж учун зарур соҳалари ривожланган эди. Бутун ўрта асрларда мавжуд 
бўлганидек,амирлик даврида ҳам ҳунармандлар ўюшмалари (касаба, цехга эга 
бўлганлар.Уюшмаларнинг ташкил топиши маҳсулот ишлаб чиқариш устидан 
назорат ўрнатишга,маҳсулот ишлаб чиқариш ҳуқуқини сақлаш ва 
рақобатбардошликка 
интилиш 
биланбоғлиқ 
эди. 
Амирликдаги 
ҳунармандчиликнинг барча соҳаларида бундай уюшмалар мавжуд бўлиб,уни 
сайлаб қўйиладиган шахс-раис ёки оқсоқол бошқарган. Ҳунармандлар ишлаб 
чиқарган маҳсулотлар нархини белгилашда, турли солиқ ва тўловлар 
йиғимида, уста ва шогирд муносабатларида, хўжалик ишларини юритишда 
уюшма раисининг хизмати катта бўлган. 
Илгариги даврларда бўлганидек, амирликнинг ҳунармандчилиги 
соҳасида 
тўқимачилик
унинг асосий тармоғи ҳисобланган. Ушбу тармоқнинг 
ривожланишига асосий сабаб, биринчидан соҳа учун маҳаллий хом ашё 
манбалари – пахта, жун, ипак етарли даражада бўлган бўлса, иккинчидан, 
ички ва ташқи бозорда, кундалик ҳаётда тўқимачилик маҳсулотларига талаб 
катта эди. Амирликда айниқса бўз, чит,олача кўп миқдорда тайёрланган. 
Қарши, Ҳиссор, Балжувон, Деҳнов, Самарқанд, Бухоро, Шаҳрисабз ва 
уларнинг атрофларида ипак матолар тайёрлашга алоҳида эътибор қаратилган. 
Бошқа шаҳар ва қишлоқларда ҳам ип йигириш, мато тўқиш, тайёр кийим 
тикиш, гилам тўқиш ва бошқа тўқимачилик соҳалари анча ривожланган. 
Манбалар маълумотларига кўра, Бухоронинг зарбоф тунлари, Шаҳрисабзнинг 
ироқи дўппилари,Термизнинг ҳарир матолари, Самарқанд ва Бойсун 
ҳунармандларининг ипак матолари амирликдан ташқарида ҳам жуда машҳур 
бўлган 
Амирлик ҳунармандчилигидаги муҳим тармоқлардан яна бири бу 
– кулолчилик эди. Хўжлик тарққиётида муҳим аҳамиятга эга бўлган 
кулолчилик амирликнинг деярли барча ҳудудларида ривожланган эди. 
Кулолчилик энг тараққий этган марказлар Бухоро, Самарқанд, Қарши, 
Шаҳрисаб, 
Ургут, 
Деҳнов, 
Ғиждувон 
кабилар 
бўлиб, 
уларнинг 
маҳсулотларига ички ва ташқи бозорда талаб катта бўлган. Амирлик 
кулолчилигида Ўрта Осиёнинг кўпгина кулолчилик мактабларига хос бўлган 
манзаралар(турли гуллар ва ўсимликлар тасвири), турли ҳайвонлар,қушлар, 

---

300 
ҳашоратлар ёки улар танасининг бир қисмини шартли равишда тасвирлаш 
кулол усталар томонидан кенг қўлланилган. 
Амирлик иқтисодиётининг металлга ишловбериш соҳаси ҳам яхши 
ривожланган. Шаҳрисабз, Ургут, Нурота, Босун, Шеробод каби тоғли 
туманлардан маъданлар қазиб олинган бўлиб, улардаги конлардан 
фойдаланиш баъзи танаффуслар билан ХХ аср бошларига қадар давом этган 
эди. 
Бу даврда амирликдаги металлга ишлов бериш тараққий этган қуйидаги 
тўртта асосий тармоғи-темирчилик, мисгарлик, чўян қуйиш ва рихтагарликни 
алоҳида кўрсатиш мумкин. Темирчилик соҳасида усталар қишлоқ хўжалигида 
ва кундалик турмушда ишлатадиган меҳнат қуроллари, ҳарбийлар учун 
жанговар қуроллар ясаганлар. Амирликнинг кўпгина шаҳарларида Темирчи, 
Гузари чилангарон ками чилнагар-темирчиларнинг махсус маҳалла 
гузарларининг мавжудлиги ушбу ҳунармандчилик турининг анча тарққий 
этганлигини кўрсатади. Амирликнинг асосан йирик шаҳарларида