|
a) suhbat – tarbiya metodi sifatida hayot muammolarini hal qilishni
nazarda tutadi. O‘rganilayotgan materialga qarab suhbat-epik, estetik va
ijtimoiy-siyosiy suhbatlarga bo‘lindi.
Estetik suhbat – o‘quvchilarni estetikaga o‘rgatish, tasviriy san’atga
nisbatan qiziqishni uyg‘otish. Bunday suhbat vositalari o‘tilgan hikoyalar,
yozuvchi yoki rassomlar hayoti haqidagi diafilmlarni ko‘rish, rasmlarni ko‘rish
tabiat, inson go‘zalligini kuzatish.
Epik suhbat- axloq tupgunchalarining ma’nosi tarbiya normalari
orqali ochib beriladi. Eshitish nuqsoniga ega bo‘lgan bolalar bu
tushunchalarni qiyinchiliklar bilan tushunib oladilar.
Epik tarbiya vositalariga ekskursiyalar, rasmlar kiradi.
Ijtimoiy-siyosiy suhbat. O‘quvchilarning jamiyatda va siyosatda ro‘y
berayotgan hodisalarni bilish faoliyatini rivojlantirishga qaratilgandir. Bu
suhbat vositalariga bayramlar, xalqaro hayot hodisalari kiradi.
b) tushuntirish – eshitish nuqsoniga ega bo‘lgan bolalar har doim
ham axloq normalarining talablariga jiddiy ahamiyat bermaydilar. Pedagog
tushuntirishi (frontal, individual) o‘quvchiga sodir bo‘lgan vaziyatdan
chiqib ketish uchun axloq normalarini bilish kerakligi tushuntiriladi.
v) pedagogik talablar – tarbiya metodi sifatida juda katta tarbiya
kuchiga egadir. Bu metodning o‘ziga xosligini hisobga olgan holda kichik
yoshli bolalar tarbiyasiga qo‘llash tavsiya etiladi. Eshitish nuqsoniga va
nutq nuqsoniga ega bo‘lgan bolalar pedagogning uzun tushuntirishi yoki
hikoyasiga ko‘ra, qisqa so‘zlashuv talab-buyruqlarni (turing, to‘g‘ri o‘tiring,
kitobni olib qo‘ying va boshqalar) tushunishi oson.
g) ma’ruza, bahslashuvlar. Tarbiya metodi sifatida kar va zaif
eshituvchilar maktabining yuqori sinflarida qo‘llaniladi. Leksiya va
166
dokladlarni o‘tkazish jarayonida so‘zlashuv nutq va daktil nutq
qo‘llaniladi. Leksiya va dokladlarni o‘tkazishga o‘quvchilar oddindan
tayyorlanadilar.
d) misol keltirish metodi. Tarbiya metodi sifatida bolalarga katta
ta’sir ko‘rsatadi. Bu metodlarning kuchi shundaki, har bir bola taklif qilish
xususiyatiga ega. Bu metodning moyilligi shundaki, kar va zaif eshituvchi
bolalar, ko‘rgazmalar orqali xulq va qilingan faoliyatni yaxshiroq
tushunadilar.
Eshitish nuqsoniga ega bo‘lgan bolalar uchun ko‘rgazmali misol
ularga “yaqin” va tushunarli bo‘lgan narsalardan iborat bo‘lishi kerak.
Buning uchun katta kishilar misol qilib olinadi: o‘qituvchi, tarbiyachi,
sinfdoshlari.
Amaliy faoliyat metodi: o‘quvchilarning xulqi va ko‘nikmalarini
shakllantirishga qaratilgandir. Bu guruhga o‘rgatish, mashq qilish, o‘yin va
vaziyatli tarbiyalovchi metodlar kiradi.
Bu metod eshitishida nuqsoni bo‘lgan o‘quvchilarga juda qo‘l
keladi, chunki ularning ko‘rgazmali tafakkuri to‘liq shakllangan
bo‘ladi.
a) o‘rgatish va mashq qilish metodi xulqning ijobiy shakllanishiga
qaratiladi. Bu metod yordamida bolalarda gigienik odatlar, axloqiy
madaniyat malakasi, rejalilik shakllanadi.
O‘rgatish – harakatni ko‘rsatish bilan boshlanadi. O‘qituvchi ko‘rsatadi,
keyin talab qilinayotgan harakatni o‘quvchilar takrorlaydi. Ko‘rsatish juda aniq,
tushunarli bo‘lishi shart. O‘qituvchi juda murakkab har bir harakatni alohida
ko‘rsatishi mumkin. Faoliyat ko‘rsatilgandan keyin bolalar mashq qilishni
boshlaydilar.
b) o‘yin tarbiya metodi sifatida kichik yoshdagi kar va zaif
eshituvchi o‘quvchilar tarbiyasida qo‘llaniladi.
O‘yin ko‘nikmasi kar bolalarda normal bolalarga ko‘ra ancha kech
shakllanadi. Turli o‘yinlar tarbiya vositasi bo‘lishi mumkin. Harakatli
167
o‘yinlar harakatlarni shakllantirish bilan birga, jamoada ishlash, ma’lum
qoidalarga rioya qilishni o‘rgatadi.
Bola hayotida rolli o‘yinlar katta ahamiyatga ega. Chunki bu o‘yinda
bola biron bir rolni bajaradi, axloq normalarga rioya qiladi.
v) ijtimoiy-foydali faoliyat metodi kar va zaif eshituvchi bolalar
uchun juda muhimdir. Ijtimoiy foydali faoliyat bolalar jamoasi bilan
amalga oshiriladi.
Jamoalashtirilgan ish o‘quvchilarni rejalashtirishga, taqsimlashga,
nazorat qilish va baholashga o‘rgatadi.
g) tarbiyalovchi vaziyatlar. Tarbiya metodi sifatida bolalar xulqini
shakllantirishga qaratiladi. Bu metod nafaqat bitta o‘quvchiga balki, butun
sinfga ta’sir qiladi. Tarbiyalovchi vaziyatlarda buyruq berish, o‘yin, o‘quv
vaziyatlari ajralib chiqadi.
Buyruq beruvchi vaziyatlar metodi vositasida bolalarda
jamoada ishlash ko‘nikmalari shakllanadi.
Eshitish nuqsoniga ega bo‘lgan bolalarga berilayotgan buyruqlar
ularga tushunarli bo‘lishi kerak.
O‘quv vaziyatlar biron-bir xato ishni qilib qo‘ygan bolaga ta’sir qilib,
ishni sinf jamoasi bilan hal qilishga o‘rgatadi.
Tarbiyaning qiziqtirish metodi.
Bu metod o‘quvchilarning axloqiy his-tuyg‘ulariga qaratilgandir.
a) rag‘batlantirish. Bu metod asosida insonga ijobiy baho berish
yotadi. Rag‘batlantirish bolada ijobiy xislatlarni va o‘z kuchiga ishonch
hosil qildiradi. Rag‘batlantirish turlari xilma-xildir. Masalan: “qo‘shib-
qo‘yish”;
fishkalar
bilan
rag‘batlantirish.
So‘zlashuv
nutqini
shakllantirish
jarayonida
o‘qituvchi rag‘batlantiruvchi so‘zlarni
keltiradi: “yaxshi”, “to‘g‘ri”.
Rag‘batlantirish turli vaziyatlarda qo‘llaniladi. Sinf oldida, maktab
jamoasi oldida, ota-onalar oldida.
b) jazolash. Bunda salbiy baholar beriladi. Kar va zaif eshituvchi
168
bolalar bilan bu metodni juda ehtiyotkorlik bilan qo‘llash kerak. Maxsus
maktablarda jazolashning turli ko‘rinishlari ishlatiladi, xo‘mrayish, bosh
bilan silkitish, qo‘l harakatlari va boshqalar. Keyin so‘zli jazolashlar
qo‘llaniladi: “yomon”, “uyat”, “xunuk” va boshqalar.
Jazolashning so‘zli ko‘rinishidan tashqari, maxsus maktablarda
o‘quvchilarning salbiy harakatini tartibga soluvchi usullar qo‘llaniladi.
Karidorda yugurding – to‘xta, tinchlan – tuzat; o‘rtog‘ing bilan urishding –
kechirim so‘ra kabi harakatlardan foydalaniladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
