Bolalar, qizlar navbat bilan yaxmalak otishar, faqat Umidagina

Bob bo`yicha xulosalar 

Gap kishilar orasida axborot uzatish uchun ishlatiladigan asosiy til birligi va 

fikr  ifodalashning  eng  oddiy  ko`rinishidir.  Demak,  gap  kommunikativ  vazifa 

bajaradi:  so`zlovchi    uchun    fikr  ifodalash  va  axborot  uzatish,  tinglovchi  uchun 

axborot qabul qilish vositasi sanaladi. 

O`zbek  tilida  gapning  lisoniy  sintaktik  qurilishi  substansial  tahlil  asosida 

o`rganilgan.  Nutqda  cheksiz  miqdorda  va  xilma-xillikda  voqelanuvchi  muayyan 

gaplar  til  sathida  tayyor  turadigan  gapning  eng  kichik  qolipi  −  [WPm]=SGning 

hosilalaridir.  O`zbek  tilida  gapning  nutqiy  ko`rinishlarini  shakllantiruvchi  va 

mazmuniy  xususiyatlarini ta‟minlovchi nosintaktik hodisalar gap umumiy lisoniy 

qurilishiga  ta‟sir  o`tkazmaydi.  Til  egalari  nutqida  yuzaga  keluvchi  xabar,  tasdiq 

yoki inkor, buyruq, his-hayajon ifodalaydigan nutqiy gaplar, shu jumladan, so`roq 

gaplarning  lisoniy  sintaktik  qurilishi  [WPm]=SG  qolipi  va  uning  olti  variantida 

umumlashgan bo`ladi. 

Gapning  ifoda  maqsadi  nutqda  gaplarni  shakllantiruvchi  nosintaktik 

hodisalardan  biridir.  Bu  hodisaning  ahamiyati  gap  turlarini  belgilashda,  xususan, 

so`roq  gaplarni  hosil  qilishida  namoyon  bo`ladi.  O`zbek  tilida  gapning  ifoda 

maqsadiga ko`ra, darak, so`roq va buyruq gaplar ajratiladi.  

So`roq  gapda  ifodalangan  maqsad  noma‟lum  axborotni  aniqlashdan  iborat 

bo`lib,  nutqda  so`zlovchiga  noma‟lum  narsa,  hodisa,  predmet,  shaxs  (va  h-zo) 

haqida ma‟lumot olish ehtiyoji tufayli vujudga keladi va aksariyat dialogik nutqda, 

nutqiy muloqotda uchraydi.  

So`roq gaplar grammatik jihatdan so`roq olmoshlari, so`roq yuklamalari va 

ohang  yordamida  shakllanadi.  So`roq  gapni  shakllantiruvchilar  lisoniy  tabiatiga 

ko`ra,  morfologik  va  fonetik  vositalardir.  Kutilayotgan  javobga  munosabatiga 

ko`ra bunday gaplar uch turga bo`linadi: 1) sof so`roq gap; 2) ritorik so`roq gap; 3) 

so`roq-buyruq  gap. So`roq  gap  mazmuniga  muvofiq  ohangga  ega  bo`ladi.  Nutqiy 

vaziyat,  kommunikativ  maqsad  va  mazkur  gapni  shakllantiruvchi  vositalar  so`roq 

ohangini  belgilaydi.  So`roq  gap  axborot  olish,  uning  noma‟lum  qirralarini  

aniqlashtirishga xizmat qiluvchi sintaktik birlik sanaladi. 

---

 

25