Болалар психологияси ва уни ўқитиш методикаси

5. Б у р у н с и г м а т и з м и н и ,  бартараф қилишда ҳаво оқими оғиз бўшлиғидан 
ўтказилади. Бунинг учун турли ўйин машқларидан фойдаланилади.
 
1. Т и ш а р о с и г м а т и з м .  Бунда сирғалувчи ва шовқинли товушларни 
талаффуз этишда тилнинг учи юкрри ва пастки тишларнинг орасида бўлади. 
2. Л а б т и ш с и г м а т и з м и .  Сирғалувчи ва шовқинли товушлар ф ва в 
товушларига ўхшаб талаффуз қилинади.
3. Т и л о л д и с и г м а т и з м и .  Сирғалувчи товушлар қуйидаги ҳолатда 
талаффуз этилади.
4. Ш о в қ и н л и с и г м а т и з м .  Бунда тйлнинг учи тишларга тегиб 
турмасдан оғиз ичига тортилади, тилнинг орқа қисми эса кўтарилади, натижада 
портлаш ўрнига юмшоқ ш, ж товуши эшитилади.
5. Ё н с и г м а т и з м .  Сирғалувчи ёки шовқинли товушлар икки хил оҳангда 
талаффуз этилади: тилнинг учи альвеолаларга тақалиб туради, тилнинг қолган қисми 
эса қирра бўлиб оғиз бўшлиғида ётади ва бир томони билан орқа жағ тишлари томон 
кўтарилади, ҳаво оқими тилнинг ёнидан ўтади, натижада ёқимсиз товуш пайдо бўлиб, 
ҳаво оқими ён томондан чиқади.
6. Б у р у н с и г м а т и з м и .  Нутқнинг бундай нуқсонида сирғалувчи ва 
шовқинли товушлар талаффузи. пайтида тилнинг орқа қисми юмшоқ танглай пастга 
тушиши натижасида ҳаво оқими бурун орқали чиқади ва х товушига ўхшаш, беўхшов 
товуш пайдо бўлади. 
 

---

 
Р товушини ҳосил қилишда бир нечта усуллардан фойдаланиш мумкин. 
1 у с у л .  Логопед ойна олдида ўтирган болага оғзини катта очишни ва тил учини 
юқори тиш орқасига (альвеолалар томон) кўтариб з товушини талаффуз этишни таклиф 
этади ва ўзи махсус зонд ёрдамида тил юганчасини тебратиб р товушига ўхшаш товушни 
ҳосил қилдиради. Сўнгра механик воситалар ёрдамида вужудга келган р товуши очиқ, 
ёпиқ бўғинларда, сўзларда, жумлаларда, шеър ва топишмоқларда мустаҳкамланади. 
2 у с у л. Логопед р товушини ҳосил қилиш учун болага юқоридаги усулни қўллаган 
ҳолда ж товушини айттиради ва бунда ҳам механик воситалардан фойдаланади. 
3 у с у л .  Логопед болага бир нафас чиқаришда д товушини баланд овозда айтишни 
таклиф этади. Талаффуз вақтида боланинг ўзи тилининг учини тепа альвеолаларга урилиб 
туришини ойна орқали кузатиб туриши лозим. Тил учининг урилиш суръати тезлашади ва 
тил учининг тебраниш ҳолати ҳар хил дддд... вазнда бўлади. Ҳар хил вазнда чиққан 
товуш очиқ ва ёпиқ бўғинларни талаффуз эттириш ёрдамида машқ қилдирилади: 
дидда адддд адддд 
ддддо одддд оддддо 
дддду удддд удддду 
ддддў ўдддд ўддддў 
Тил учининг тебраниши натижасида р товуши ҳосил бўлгач, у бўғин, сўзларни, 
шеърларни айттириш билан мустаҳкамланади. 
Ламбдацизм ва уни тузатиш 
Талаффуз вақтида л товуши ҳосил бўлмаса, бу ҳолат ламбдацизм деб аталади. 
Талаффуз вақтида л товуши бошқа товушлар билан алмаштирилса, бундай ҳолат 
параламбдацизм дейилади.