Болалар психологияси ва уни ўқитиш методикаси

Ротацизм ва уни 
тузатиш
 
1 . В е л я р р о т а ц и з м (грекча — юмшоқ танглай). Бунда тил илдизи 
юмшоқ танглайнинг пастки четига яқинлашади ва у ерда оралиқ (тирқиш) ҳосил 
бўлади. Шу оралиқдан ўтаётган ҳаво оқими юмшоқ танглайда тартибсиз титраш 
(вибрация) ҳосил қилади. Натижада овозга қўшилиб шовқин чиқади. 
 
2. У в и л я р р о т а ц и з м  (грекча шш1а— тилча), бунда тил учи 
тебраниши ўрнига>, фақат тилча тебранади. 
 
3. К у ч е р с к и й р о т а ц и з м и  — бунда тил учи тебранмай, лаблар 
жипслашиб тебранади. 
 
4. Ё н р о т а ц и з м ,  бунда тил учи тебраниши ўрнига, тилнинг ёи томони 
тебранади, натижада ноаниқ р товуши ҳосил бўлади. 
 

---

Л товуши талаффуз этилганда артикуляцион аъзолар қуйидаги ҳолатда бўлади 
(12расм): лаблар ундош товушдан сўнг келадиган унли товуш ҳолатини олади; 
— тил учи юқорига кўтарилиб, альвеолаларга қаттиқ тегади ва бир оз зарб билан 
пастга тушади; 
— тилнинг ўрта қисми ёй шаклига киради; 
— тилнинг орқа қисми бир оз юқорига кўтарилади; 
— юмшоқ танглай юқорига кўтарил 12 расм. Л товуши артикуляция профили 
учун ҳаво оқими бурунга ўта олмайди;  
 
— овоз пайчалари жипслашган ҳолатда бўлади. Л товуши қуйидаги товушларга 
алмаштирилади. л^р; л^в; л^у; л+й. 
Логопедик машғулотлар жараёнида бола ўз талаффузини назорат қила олиши ва ўз 
нутқини атрофдагилар нутқига таққослаш асосида талаффузидаги камчиликларни 
тўғрилай олиш малакасига эга бўлиши керак. 
Л 
товушини 
ҳосил қилиш учун бир 
нечта 
усуллардан 
фойдаланиш мумкин. 
 
1 у с у л .  Логопед бола билан бирга ойна олдига ўтириб, унга тилини ясси ҳолатда 
юқори ва пастки тишлар орасига олишни ва тил учини енгилгина тишлаган ҳолда овоз 
чиқаришни таклиф этади. Шунда Л товушига ўхшаш товуш ҳосил бўлади. Бундай машқ 
аниқ товуш ҳосил бўлмагунча такрорланади.
2 у с у л .  Бунда логопед болага тилни янада яссц ҳолатга келтириб, тишлар орасига 
олиши ва тил учини енгилгина тишлаб, и товушини талаффуз этишни таклиф этади. 
Шунда л товуши ҳосил бўлади.
3 у с у л .  Логопед болага а товушини талаффуз қилишни ва шу заҳотиёқ тилнинг 
учини кенг ёйиб енгилгина тишлашни таклиф этади. Бунда л товуши аниқ ҳосил бўлади. 
Шундан сўнг л товушини тўғри а.ртикуляцияда талаффуз этиш ўргатилади. Л товуши 
нутқда аниқ ва тўғри ҳосил бўлгач, у бўғинларда, сўзларда, жумлаларда, шеърларда 
мустаҳкамланади.